Phố của tôi có bao điều để kể Quán nước chè bác áo hoa vui vẻ Hàng gội đầu cô em gái xinh xinh Hiệu sách nhỏ nằm trong ngõ yên bình Chú sửa xe huýt sáo vang mỗi sớm
Phố của tôi an nhàn và bận rộn Ai đi làm tan ca muộn về khuya Ai thảnh thơi ngồi tám chuyện vỉa hè Ai hô hào trận bóng chiếu ti vi Ai tất bật đưa đón con mướt mải
Phố của tôi mộng mơ và trễ nải Mùi cà phê thơm một góc lan can Cây bàng cao rụng mấy chiếc lá vàng Bờ tường rêu mèo lười nằm thiếp ngủ Dưới bóng chiều hiu hiu gió ru say
Phố của tôi ngắn như một bàn tay Mà đôi khi dài như là nỗi nhớ.
Hôm qua nổi hứng vào Zalo xóa hơn 100 số liên lạc, gồm: Những người không còn nhớ là ai, những dịch vụ không còn cần, những người vẫn nhớ là ai mà tỷ năm không kết nối và cả vài người mới kết bạn nhưng không còn muốn duy trì nữa… Mình có tính xấu là mỗi khi lên cơn thì sẽ xóa bất kể, từ FB, WordPress, Instagram, YouTube đến Zalo… (trừ Page vì Page thì càng đông càng mừng). Nói chung bệnh đã hóa nan y rồi ☹️. Việc này cũng nằm trong chương trình tối giản, nhiều mối quan hệ không đâu khiến đời hóa mớ bòng bong, nên thôi cái gì cần tinh gọn thì cứ phải tinh gọn. Còn lại mặc kệ đời yêu ghét trách giận chứ biết làm sao 😢.
Dãy núi Mẫu Sơn của tỉnh Lạng Sơn trải dài trên địa bàn xã Công Sơn và xã Mẫu Sơn thuộc huyện Cao Lộc cùng xã Mẫu Sơn thuộc huyện Lộc Bình. Trên dãy núi đồ sộ và cao nhất của tỉnh Lạng Sơn cũng như khu vực đông bắc Việt Nam này có nhiều tộc người đang sinh sống. Dân tộc Dao chiếm đa số ở đây và là tộc người có bản sắc văn hóa và phong tục tập quán độc đáo, trong đó phải kể đến trang phục truyền thống.
Ngày giáp Tết của bà con người Dao ở Mẫu Sơn
Trang phục của người Dao ở Mẫu Sơn được dệt thủ công bằng sợi gai, sợi bông. Khi cây gai, cây bông đến mùa thu hoạch, người Dao mang về xử lý thành sợi nuột nà rồi đem dệt thành vải. Khi đã hoàn thiện tấm vải, họ nhuộm chàm để lên màu theo ý muốn. Hàng năm vào quãng tháng 7, người dân lại đi thu hoạch lá chàm về ngâm nước. Lá ngâm mục nát thì lọc lấy nước cốt rồi cho vôi bột cùng nước tro bếp vào quấy đều, đến khi nước lắng vài hôm sẽ thành cao chàm. Thứ cao này được đun với lá ngải cứu, thêm ít tro và ít rượu là có thể làm thuốc nhuộm vải. Vải nhuộm phải đều tay, ngâm và phơi vài lần thì mới đủ độ. Vải khi đã nhuộm thành công sẽ được đem ra để khâu, thêu theo ý muốn.
Cô dâu Ngọc Thắm và chú rể Triệu Quang trong ngày hạnh phúc
Những người mẹ, người bà dân tộc Dao dạy cho con gái, cháu gái mình việc dệt vải, thêu thùa từ bé. Các thiếu nữ Dao đều biết tự may cho mình những bộ trang phục đẹp nhất để mặc trong ngày cưới hay mùa lễ hội. Để thêu xong một bộ quần áo như ý, họ phải cặm cụi làm trong suốt nhiều tháng, thậm chí cả năm trời. Những sợi chỉ màu qua đôi bàn tay khéo léo đã giúp bộ váy trở nên đẹp đẽ, sống động. Các bà, các cô thêu lên áo, váy những hoa văn, họa tiết hoặc hình thù đa dạng như cây cỏ, hoa lá, chim muông. Những đường chỉ thêu tỉ mỉ, cầu kỳ và cân xứng, thể hiện sự chăm chỉ cũng như tâm hồn và sức sống tươi mới của đồng bào Dao. Màu sắc chủ đạo trong các đường thêu là vàng, đỏ, xanh lá cây làm cho trang phục luôn nổi bật và thu hút. Các bà, các cô thường mặc áo dài bốn thân bổ tà trước ngực, bên trong là áo yếm. Áo váy của họ bên cạnh những mảng thêu dày lớp lớp hoa văn còn gắn các dây hạt cườm nhiều màu sắc điệu đà. Ở phần lưng eo, người ta thắt một dải vải màu trắng với các đường thêu tỉ mỉ, tinh tế.
Người đàn ông Dao trên đường đi làm nương
Trang phục của đàn ông người Dao đơn giản hơn nhiều. Áo thường là màu tối, đính lên đó các tua chỉ ngũ sắc để trang trí cho nổi bật hơn. Đầu họ đội khăn xếp hoặc buộc một chiếc khăn. Quần lưng lửng ống rộng buộc néo bằng sợi dây gai có đồng xu làm khuy để giữ cạp quần neo lại ở phần eo. Người Dao chuộng trang sức bạc nên trong các dịp quan trọng, họ thường gắn các ngôi sao bằng bạc lên váy áo, đeo dây xà tích bạc bên hông, đeo khuyên bạc lớn ở tai, đeo nhiều vòng bạc xủng xoảng ở tay.
Về mũ đội đầu, phụ nữ Dao nơi đây đội một chiếc mũ hình mái nhà màu đỏ kèm theo nhiều tua rua hạt cườm và khăn phủ. Họ còn có chiếc khăn Tầm phjả rất đặc biệt với hoa văn thêu tay rực rỡ cùng những chuỗi hạt kết thành nhiều vòng tròn. Giữa vòng tròn ấy là một ngôi sao to bằng bạc màu trắng. Người phụ nữ Dao chỉ được đội khăn này hai lần trong đời, một lần vào ngày cưới và một lần khi đã lớn tuổi trong nghi thức “kết tơ hồng” của đại lễ cấp sắc (từ bảy đèn trở lên) của đức phu quân.
Hạnh phúc đôi trẻ sau lễ cưới
Khi tết đến, người Dao tắm nước lá thuốc truyền thống để gột bỏ ưu phiền năm cũ rồi mặc bộ trang phục mới nhất, đẹp nhất để cùng chờ đón thời khắc giao thừa, cầu một năm mới sung túc, bình an… Trong lễ cấp sắc của người Dao ở Mẫu Sơn, người đàn ông Dao mặc những chiếc áo dài cài khuy trước, màu đỏ in hình công phượng sặc sỡ, đầu đội mũ vành tròn, có mỏm nhọn nhô về phía sau, phía trước dán tờ giấy in hình mặt người, vừa đi vòng quanh vừa hát và lắc chuông vang rộn.
Nghi lễ đám cưới của cô dâu Hoàng Nhung và chú rể Triệu Kim bên đội kèn Pí lè
Nếp mặc của người Dao ở Mẫu Sơn còn được thể hiện độc đáo hơn ở trang phục cưới. Vào ngày cưới, người người diện những bộ áo quần mới đẹp nhất để dự lễ. Cô dâu, chú rể được hai họ chăm chút ăn mặc hơn cả. Chú rể thường mặc áo dài màu trầm phủ ngoài quần dài, vai khoác và buộc tấm khăn to kèm thêm dải khăn dài thêu thổ cẩm màu vàng đỏ. Trên đầu đội mũ cùng khăn che mặt màu tối. Phía cô dâu thì áo váy cầu kỳ hơn nhiều. Ngoài của hồi môn, cô dâu phải có hai bộ trang phục để về nhà chồng. Một bộ lúc rời nhà bố mẹ đẻ và một bộ thay trước khi bước vào nhà trai. Trang phục của cô dâu gồm khăn che mặt, áo dài nhiều lớp cùng quần và 4 chiếc thắt lưng. Mỗi bộ trang phục của cô dâu người Dao trung bình có từ 3 đến 10 lớp. Gia đình nào sung túc thì trang phục cô dâu sẽ được may nhiều lớp hơn. Nhà trai háo hức đón dâu từ tinh mơ, còn cô dâu hồi hộp chuẩn bị sẵn sàng mọi tư trang, đồ đạc để lên đường. Trước khi vào cổng nhà trai, đoàn nhà gái sẽ dừng lại để các phù dâu phụ giúp thay đồ mới cho cô dâu. Lúc này, cô dâu đeo thêm vòng cổ, vòng tay, trang sức bằng bạc. Trên tay cô dâu chú rể đều ngay ngắn một tấm vải trắng thêu họa tiết đơn giản để làm lễ bái đường.
Trang phục đã trở thành biểu tượng nghệ thuật của người Dao. Ai đã đến và trải nghiệm không gian văn hóa của người Dao ở Mẫu Sơn hẳn sẽ rất nhớ những bộ váy, áo ấn tượng với từng nét thêu mềm mại, tinh tế mà rực rỡ.
Có lẽ tôi đang bước sang một giai đoạn mới, mở lòng ra với cuộc đời và bớt khư khư bảo thủ với chính mình. Tôi nâng niu từng khoảnh khắc vì càng lúc càng nhận ra cuộc đời này ngắn quá, tôi đến trần gian này cũng chỉ trong thoáng chốc thôi. Tôi buông bớt mấy điều lo sợ quá đáng và tận hưởng cuộc sống theo cách đơn giản hồn nhiên nhất. Tôi đang sao ấy nhỉ? 🥰
Dưới đây là ba bức ảnh sáng nay mình vừa nhận được từ em Ngọc. Mình up lại vì thích nó, thấy nó chứa chan cái không khí thơ dịu của tiết trời thu HN trong ngày Chủ nhật thảnh thơi. Nhìn ảnh chợt nghĩ, tháng Chín tới không chỉ hai cuốn mà là bốn cuốn sách của Winlinh sẽ có cơ hội nằm cạnh nhau trong cùng một khuôn hình. Không biết bạn đọc khi cầm sách của mình trên tay đã, đang và sẽ cảm nhận ra sao. Chỉ mong đem lại cho bạn chút cảm giác bình yên là đã đủ vui rồi. Đời cũng chỉ cần có thế, nhẹ nhàng như thế thôi, như bài thơ nho nhỏ mình từng viết:
Khi vẫn còn sống ổn dưới trời cao Hãy trân trọng những gì ta đang có Hãy thương mến dẫu chỉ là ngọn gió Thổi khẽ khàng qua ô cửa mùa thu.
Lâu lâu lại có người hỏi mình “chắc đọc nhiều sách lắm”? Và câu trả lời của mình thường khiến họ bất ngờ: “không”. Ngày trẻ măng thì có, thích đọc và trích chép nhiều. Còn giờ thì từ rất lâu rồi mình không đọc được trọn vẹn một cuốn sách nào, cũng hầu như không nhớ tên sách mấy. Dù vẫn rất yêu sách và viết nhiều về văn hóa đọc cũng như viết giới thiệu sách. Chắc ở từng giai đoạn, nhu cầu đối với việc đọc sẽ thay đổi. Muốn nạp vào hay muốn xuất ra nó tuỳ thuộc nhiều yếu tố nữa.
Nếu giờ bắt mình nghĩ xem mình ấn tượng với cuốn sách nào kể từ khi biết chữ thì chắc mình chỉ kể được vài cuốn: “Thi nhân Việt Nam”, “Văn Cao thơ và đời”, “Bùi Giáng – Mưa nguồn”, thơ Nguyễn Bính, thơ Lưu Quang Vũ, vài quyển Trịnh Công Sơn và tuyển tập Hoàng Phủ Ngọc Tường (4 tập)… Trong số này có hai cuốn mình được tặng, còn lại tự mua. Cố nhớ thêm thì cũng ra được một số cuốn nữa, nhưng thôi chỉ kể mấy cuốn có sức ảnh hưởng tới mình trong những thời điểm quyết định.
Mình không phải là đứa đầu đầy kiến thức rồi ý tứ uyên thâm. Mình chỉ là đứa con gái rồi người phụ nữ đơn thuần với những vui buồn đơn giản. Đôi khi người ta hay mặc định rằng người viết phải là người lớp lớp lang lang hay đọc nghiến ngấu đủ thứ, nên khi mình bảo lâu rồi mình ít đọc thì có người cũng hơi ngỡ ngàng.
Đúng là có những giai đoạn mình không muốn tiếp nhận gì, chỉ viết ra và tự lắng nghe nội tâm mình thôi. Và có giai đoạn thay vì đọc nhiều chữ thì mình ngắm nhiều cây, ngắm vạn vật quanh mình đang sống đời dung dị của riêng nó. Mình đã tiếp nhận cuộc sống theo cách ấy, và thấy thật thênh thang với sự rỗng rang đang có. Mình dần tập buông bớt định kiến với bất cứ điều gì, ngay cả với việc phải biết nhiều cuốn sách mới là người trí tuệ và hay ho.
Hôm nay là ngày sinh nhật mẹ tôi, ở xa không về với mẹ được, chỉ biết gọi điện chúc mừng vậy thôi. Biết ơn ông bà ngoại đã sinh ra mẹ để mẹ sinh ra tôi. Biết ơn bố mẹ đã sinh ra tôi tuy không xinh đẹp nhưng lành lặn về cả thể chất lẫn tinh thần. Nếu mà biết ơn ngược về quá khứ nữa thì kể bao nhiêu cho đủ, và như vậy chung quy là biết ơn đất trời – cuộc đời đã cho tôi hiện diện ở đây mà được sống với đủ đầy dư vị. Vẫn còn bao sai lạc để mà sửa chữa, còn bao mơ ước để mà thực hiện, còn bao khao khát để mà dâng hiến. Vậy là quá đủ cho một đời người… Mong gì hơn?
Một ngày mùa thu thật đẹp 24/8 🤎🍂. Ảnh: Mẹ và tôi.
Ta hay bảo nhau sống cho hiện tại, quá khứ đã qua rồi, tương lai thì chưa đến. Nhưng đâu dễ mà làm được. Bao nhiêu hồi ức, bao nhiêu kỷ niệm, bao nỗi buồn niềm vui… bảo quên là quên được đâu. Và tương lai, dẫu chỉ là thứ mơ hồ, nhưng đôi khi nó lại là nơi để ta bấu víu mà hy vọng, vượt qua hiện tại mà có lúc ta cho là ảm đạm, quá sức chịu đựng. Đúng là nên chú tâm vào hiện tại, nhưng nếu lúc nào quá khứ có đến tìm, tương lai có dụ dỗ, cứ mon men theo nó một xíu, rồi lại quay về, chắc cũng chẳng làm sao đâu.
Mùa thu mơ hồ, tháng năm lơ đãng Ta tìm ở đâu ký ức phía chân trời Khi tất cả đã chìm vào quá vãng Ta ngậm ngùi ngắm chiếc lá rụng rơi.
Tôi thích ví tâm hồn như một triền sông. Triền sông ấy có thể là bến bờ nhộn nhịp người qua kẻ lại tập nập bán mua. Cũng có thể là một triền sông cỏ hoa xanh tươi bướm ong chập chờn. Hay đó là một triền sông hoang vắng nguyên sơ chỉ có lác đác vài bông lau trắng dạt mình theo gió… Mỗi người có một triền sông khác nhau và mỗi người lại thích một triền sông không giống nhau. Riêng tôi thì tôi thích một triền sông tĩnh lặng, như câu thơ tôi từng viết: “Lòng ta như một triền sông vắng Nở hoa vàng ngơ ngác dưới sương bay”.
Phỏng vấn nhà sử học Dương Trung Quốc, một trí thức chân chính, một trí tuệ mẫn tiệp với tính cách rất khiêm nhường. Tôi nhận thấy rõ điều đó trong quá trình trò chuyện trực tiếp với ông và học hỏi được rất nhiều điều từ ông về quan điểm sống. Ông cũng là người tài trợ tiền, trao tặng hiện vật và quan tâm nhiều đến quá trình phát triển bảo tàng “Ký ức Nhiếp ảnh” của gia đình tôi. Một người có cái tài cái tâm thật đáng trọng.
Bức ảnh chụp năm 2021 trong một ngày cuối năm ngồi cà phê vỉa hè cùng Phan Đăng (PĐ) để tặng cuốn sách đầu tiên mình mới phát hành. Qua sự kết nối của một người bạn PĐ, mình đã hợp tác viết bài cho PĐ – khi ấy vẫn còn là một nhà báo, thư ký tòa soạn của báo ANTG. Còn giờ bạn ấy đã nghỉ việc Nhà nước và đi theo con đường diễn giả, nói về Phật pháp, mở lớp dạy thiền, có kênh YouTube rất chi là hot 😄. Giờ PĐ đã được thực sự sống với đam mê dù nhiều người tiếc nuối danh xưng Nhà báo của bạn ấy. Cứ đi được trên con đường mình muốn là hạnh phúc nhất rồi, mọi ý muốn bên ngoài đều chỉ là tham khảo. Ai thích hay không thích cũng không bằng mình thích!
Tiếp nhà báo, NSNA Trần Việt Văn (phóng viên báo Lao Động) tại nhà và tặng anh cuốn sách nhỏ. Sau đó một thời gian, mình cũng đã có bài phỏng vấn anh đăng trên ANTG. Đây là NSNA có vô vàn giải thưởng ảnh quốc tế rất đáng nể và cũng là cây bút sắc sảo trong giới phê bình điện ảnh của Việt Nam.
Ảnh tôi chụp trong một buổi phỏng vấn nhạc sĩ Đỗ Bảo tại một quán rất xinh trên đường Đỗ Quang. Tôi có cơ hội trò chuyện nhiều cùng Đỗ Bảo và được anh thu cho một số bài hát tại phòng thu của anh. Trong cảm nhận của tôi, anh là người nhạc sĩ vô cùng nghiêm túc và yêu nghề. Con người anh lúc nào cũng điềm đạm, khiêm nhường và cho người đối diện một cảm giác tin cậy, đúng đắn, chừng mực. Chúc mừng anh với thành công của đêm nhạc “Phú Quang – Đỗ Bảo” (4/2023) trong vai trò Tác giả và “Đàn chim Việt – Kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhạc sĩ Văn Cao” (vừa diễn ra đêm 20/8 tại Nhà hát Lớn Hà Nội) trong vai trò Giám đốc âm nhạc.
Đôi khi chỉ vì một vài biểu hiện thôi mà ta đã vội nhận định một sự vật, sự việc hay cá nhân nào đó rồi tự cho là mình suy đoán, kết luận đúng. Ta chẳng bao giờ biết mình đúng hay sai vì ta không là sự vật đó, không ở trong sự việc đó và cũng chẳng phải cá nhân đó. Hoặc giả ta có đúng đi chăng nữa thì cũng chẳng để làm gì, nó còn khiến bản thân ta ngạo nghễ vì cảm giác mình là người được quyền đánh giá, phán xét. Dẫu biết thế nhưng tôi cũng hay hồ đồ kết luận lắm, dù đã cố gắng để hạn chế phạm phải lỗi này, mà quả thật không dễ dàng gì. Trong “Cát bụi chân ai”, Tô Hoài cũng đã tả Ngô Tất Tố vừa khóc vừa phải thốt lên với Nguyên Hồng một câu rằng “làm người khó lắm”. Khó vì không thể kiểm soát mình thôi phán xét. Cũng khó vì không thể kiểm soát mình thôi buồn bã khi bị phán xét.
Đôi khi ta sợ người khác không biết mình đang làm gì, đang có gì, đang nghĩ gì… nên phải thể hiện ra với mong muốn được họ hiểu và nhìn nhận đúng về mình. Nhưng rồi sau đó ta nhận ra việc nói đó chỉ có ba phần vui mà tới bảy phần phiền. Có lẽ chẳng mấy ai quan tâm người khác thực sự thế nào, mà chỉ quan tâm cảm giác mình muốn ra sao. Nên trong một cuộc trò chuyện, ta cần biết người đối diện có thực sự muốn nghe điều ta nói, kẻo người nghe thì chịu trận còn người nói thành vô duyên.
Ta không nhất thiết phải đem cho mọi người cảm giác họ mong, nhưng cũng chẳng nên đem cho họ cảm giác họ không muốn. Mấu chốt là ta chỉ chia sẻ khi gặp người phù hợp. Người phù hợp là người cho ta cảm giác đủ đầy chân thật trong từng lời bộc bạch khi họ thực sự muốn lắng nghe ta, và ngược lại. Lúc đó cả người sẻ chia lẫn người lắng nghe đều thấy trọn vẹn vì đang ở trong một cuộc trò chuyện đúng nghĩa. Còn thế nào để biết đó là người phù hợp thì phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó bao gồm cả sự quan sát và cảm nhận sâu lắng của chính ta.
Mỗi người đều có một tâm hồn. Mỗi tâm hồn là một thế giới. Nhìn bề ngoài, ta không thể biết thế giới nào phong phú, thi vị, đẹp đẽ hơn thế giới nào. Đôi khi ta bị lừa phỉnh rằng những ai đang phơi bày ra sự phong phú của nội tâm sẽ có một thế giới bên trong thú vị. Không chắc đâu nhé! Chỉ là thói quen, tính cách, quan điểm sống của mỗi người khác nhau nên cách biểu đạt cũng khác nhau thôi. Biết đâu một người cả đời chẳng có một bức ảnh đăng trên mạng xã hội lại có cả một triền sông đẹp đẽ trong tâm hồn. Và ngược lại, cũng có thể ai đó bày biện rất nhiều thứ ra ngoài lại là một bên trong trống rỗng (khác rỗng rang). Thôi thì ta chẳng nên đánh giá tâm hồn ai làm gì, cứ chăm chút tâm hồn mình cho tốt đã. Và qua đây tôi cũng thêm ghi nhớ một điều: Đừng vội coi thường, coi nhẹ ai vì vẻ bề ngoài và cách thể hiện có phần đơn thuần, khép kín của họ.
Đôi khi ta hay tưởng tượng ra những thứ thuận theo sự suy diễn và mong mỏi của ta. Rằng người này phải như thế này, còn người kia phải như thế kia. Thường, ta hiếm khi yêu ai như họ vốn là. Ta chỉ xem họ là nơi để gửi gắm những mong muốn, khát khao của chính mình. Vậy mới có những thất vọng, sụp đổ khi đối phương không giống như ta tưởng tượng và trông đợi. Vì ta đâu yêu con người thực sự ấy, ta chỉ yêu chiếc áo lấp lánh mình tự thêu dệt rồi kỳ vọng khoác lên cho họ mà thôi.
Tôi từng làm bài thơ có ý này:
Bởi vì ta kỳ vọng Vào ai đó quá nhiều Nên khi không vừa ý Thấy thất vọng bao nhiêu
Thật ra họ chẳng khác Tại ta cứ tô hồng Nên khi gặp sự thật Ảo mộng hóa phù vân.
Khi xong xuôi mùa vụ, đồi núi thênh thang, người Lô Lô lại nghĩ tới việc tổ chức lễ rửa làng vào một ngày đẹp trời với những ước vọng tốt lành cho cuộc sống ấm no.
Lễ rửa làng của người Lô Lô
Người Lô Lô là một trong những dân tộc thiểu số có dân số ít nhất tại Việt Nam, cư trú chủ yếu ở tỉnh Hà Giang và Cao Bằng. Tuy nhiên, không vì thế mà đồng bào nơi đây thiếu vắng bề dày văn hóa so với những tộc người đông cư dân. Người Lô Lô thường sống tập trung trong các bản làng cố định nên có tính cộng đồng rất rõ nét. Ngoài những lúc làm lụng vất vả, họ lại quây quần bên nhau để cùng thực hiện những nghi thức cổ truyền hướng về nguồn cội và cùng nhau ước vọng đời sống ấm no. Bên cạnh những ngày lễ tiêu biểu như lễ nhảy cây, lễ cầu mưa, lễ thờ thần đá, thì người dân Lô Lô còn có lễ rửa làng rất độc đáo, thú vị.
Dê là loài vật không thể thiếu trong lễ rửa làng của người Lô Lô
Lễ rửa làng còn có tên gọi là lễ mừng ngô mới, bắt nguồn từ nhận thức của người dân rằng không gian sinh sống của họ phải được “làm sạch”, “tẩy rửa” theo định kỳ để không còn những bụi bặm, đen đủi, tà ma quấy phá. Theo thông lệ, cứ ba năm một, vào thời điểm tháng 5 hoặc tháng 6 âm lịch, người Lô Lô ngồi lại cùng nhau chọn ngày tổ chức lễ rửa làng, thống nhất việc mời thầy cúng và phân công mọi người sắm sanh đồ lễ. Một ngày trước khi tổ chức lễ rửa làng, người dân chuẩn bị lễ vật gồm thẻ hương, chén nước, giấy trúc và con gà trống. Vào tối ngày hôm trước, thầy cúng sẽ thắp hương rồi đặt giấy trúc và chén nước xuống góc nhà để khấn xin tổ tiên đồng ý cho tổ chức lễ rửa làng. Khi thầy cúng bọc tờ giấy trúc lên chén nước mà nước trong chén không bị thấm hoặc đổ ra ngoài thì lễ xin rửa làng đã linh nghiệm, báo hiệu việc cúng lễ sẽ thành công. Kết thúc lễ xin, ông thầy đốt tờ giấy trúc để hoàn tất thủ tục cúng.
Lễ rửa làng được người Lô Lô chuẩn bị kỹ càng
Đoàn người thực hiện lễ cúng vào ngày hôm sau gồm có một thầy cúng chính, một thầy cúng phụ và một số nam giới trong làng đi theo hỗ trợ. Đoàn người sẽ cùng nhau đi khắp các nhà, suốt các hang cùng ngõ hẻm trong làng bản, vừa đi vừa gõ chiêng trống rộn ràng nhằm đánh thức những điều đẹp đẽ ngủ quên và xua đi những rủi ro ám ảnh. Theo tiếng chiêng trống vang động, tà khí sẽ sợ hãi mà bay xa. Đồ lễ mang theo đoàn người còn có hai con dê (được cho là có mùi đặc trưng để xua đuổi tà ma), một con gà trống trắng, rượu ngô, hạt ngô, cỏ, kiếm gỗ, kiếm sắt, ba cành lau, ba cành đào, ba cành mận, miếng vải đỏ, đôi sừng trâu và cây tre to. Cây tre dài trước đó đã được đục miệng ở đoạn giữa và đổ đầy đất vào sau đó cắm hình nhân bằng giấy màu (được cắt theo kiểu đang giơ tay lên van xin, thể hiện cho sự sợ hãi của các hồn ma với người dân) rồi cắm hương theo từng hàng dọc ở giữa cây tre giả làm con ngựa.
Hình nhân thế mạng bằng giấy màu được cho là có khả năng xua đuổi tà ma
Trên hành trình đi quanh làng bản, sẽ có hai người dắt hai con dê. Những người còn lại, người thì vác cây tre giả hình ngựa; người quấy hạt ngô; người xách gà trống trắng cùng các cành đào, mận, lau, vải đỏ… theo sau thầy cúng đi vào từng nhà dân. Thầy cúng sẽ cất lời xua đuổi tà ma, dậm chân và rắc ngô khắp các góc nhà. Tới nhà nào, gia chủ nơi đó phải chuẩn bị sẵn hình nhân cùng hai bó củi và hai bó cỏ để ngầm bồi dưỡng công xua đuổi tà ma cho thầy cúng với thái độ cung kính, thành khẩn.
Thầy cúng hành lễ
Xong phần lễ, mọi người thấy nhẹ nhõm hơn và tin tưởng vào một tương lai tươi sáng phía trước, làng bản từ nay sẽ phong quang, sạch sẽ và mọi việc sẽ thuận lợi, may mắn. Các cô gái trong bản nhân dịp này được diện những bộ váy áo đẹp được thêu thùa cầu kỳ, trên đầu đội những chiếc khăn điệu đà làm dáng, túm tụm bên nhau vui vẻ nói cười. Các chàng trai hào sảng phấn khởi lớn giọng chúc tụng nhau chén rượu nồng thơm. Các cụ ông, cụ bà anh ánh nét cười nhìn con cháu vui vầy xum họp. Mọi người hoan hỉ ăn tiệc, uống rượu mừng rồi mới ai về nhà nấy, bắt đầu ba năm yên ổn sinh sống và làm ăn. Sau lễ cúng, phải 9 ngày sau người lạ mới được bước vào làng vì người Lô Lô cho rằng nếu để người lạ đến, tà ma lại sẽ theo vào và như vậy là lễ không thiêng nữa. Nếu chẳng may có người lạ vào làng, người đó phải sửa soạn lễ vật để cúng lại, bù vào lễ cúng đã bị họ làm mất thiêng.
Nghi lễ rửa làng của người Lô Lô là một trong những tín ngưỡng dân gian độc đáo
Với những nghi thức độc đáo như trên, lễ rửa làng của đồng bào Lô Lô được coi là tín ngưỡng dân gian và nét đẹp truyền thống góp phần làm giàu có thêm cho bản sắc của cộng đồng dân tộc thiểu số Việt Nam.
Người ta thường nói, điều giản dị và thuần khiết nhất chính là điều đẹp đẽ và bền bỉ nhất. Ý nghĩ ấy đã khởi lên trong tôi khi tôi được đặt chân tới làng Thổ Hà vào một ngày nắng trong và gió nhẹ. Thổ Hà thuộc địa phận xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, là một ngôi làng cổ thuần Việt mang nhiều nét đặc trưng truyền thống của vùng đồng bằng trung du Bắc Bộ. Vẻ rêu phong, cổ kính của cảnh sắc và quần thể kiến trúc cũng như sự thuần hậu, mộc mạc của người dân Thổ Hà đã để lại trong lòng tôi ấn tượng khó phai.
Bến đò làng Thổ Hà
Với địa thế ba mặt được bao bọc bởi dòng sông Cầu và một mặt tựa mình vào đồi núi thấp, Thổ Hà được hưởng trọn sự nuôi dưỡng hiền hòa của thiên nhiên. Phương tiện đi lại chính của người dân nơi đây là thuyền đò (tập trung ở ba bến đò là bến Chùa, bến Dưới và bến Trên) khiến Thổ Hà như một ốc đảo tách biệt với những xô bồ bên ngoài. Hình ảnh dòng sông Cầu thơ mộng với hàng tóc si ngả mình soi bóng nước hay những dáng đa cổ thụ nằm trầm lặng bên ngôi đền cổ được xem là biểu tượng cho sự bình yên mà người Thổ Hà đã gìn giữ suốt bao năm. Và họ cứ thế, giản dị vui buồn sống một đời thanh đạm, chuyên tâm làm nghề truyền thống bên con sông hiền hòa.
Biểu diễn Quan họ trong ngày hội làng
Bước quanh co theo lối đi đỏ nâu màu gạch xưa, ta có thể thư thả ngắm nhìn nắng chiếu trên những mái ngói rêu phong hay lá hoa la đà ngoài sân, trước ngõ. Lòng chợt lắng lại khi bước vào một gian chùa cổ, thấy như được gột rửa khỏi bụi bặm cuộc đời. Ngước nhìn những mái đình cong cong đượm màu mưa nắng, tâm trí trở nên nhẹ nhõm hơn. Ta được ngắm từng mảng gạch nung, tiểu sành, mảnh gốm trát trên cổng làng, miếu làng, giếng cổ hoặc những bức tường nhà gợi nhắc một thời vang bóng của làng gốm Thổ Hà xưa. Dừng chân tại đình Thổ Hà, chùa Đoan Minh và từ chỉ Thổ Hà (đã được xếp hạng Di tích cấp Quốc gia), ta sẽ không khỏi ngỡ ngàng khi nơi đây lưu giữ nhiều bia đá, đồ thờ, hoành phi, câu đối rất cổ và quý hiếm, xứng đáng là một trong những nơi tiêu biểu cho không gian văn hóa, tâm linh truyền thống của người Việt vùng châu thổ sông Hồng.
Diễn viên trong màn diễn Tuồng tại Hội làng Thổ Hà
Bước quanh co theo lối đi đỏ nâu màu gạch xưa, ta có thể thư thả ngắm nhìn nắng chiếu trên những mái ngói rêu phong hay lá hoa la đà ngoài sân, trước ngõ. Lòng chợt lắng lại khi bước vào một gian chùa cổ, thấy như được gột rửa khỏi bụi bặm cuộc đời. Ngước nhìn những mái đình cong cong đượm màu mưa nắng, tâm trí trở nên nhẹ nhõm hơn. Ta được ngắm từng mảng gạch nung, tiểu sành, mảnh gốm trát trên cổng làng, miếu làng, giếng cổ hoặc những bức tường nhà gợi nhắc một thời vang bóng của làng gốm Thổ Hà xưa. Dừng chân tại đình Thổ Hà, chùa Đoan Minh và từ chỉ Thổ Hà (đã được xếp hạng Di tích cấp Quốc gia), ta sẽ không khỏi ngỡ ngàng khi nơi đây lưu giữ nhiều bia đá, đồ thờ, hoành phi, câu đối rất cổ và quý hiếm, xứng đáng là một trong những nơi tiêu biểu cho không gian văn hóa, tâm linh truyền thống của người Việt vùng châu thổ sông Hồng.
Trẻ em Thổ Hà làm nghề truyền thống sản xuất bánh đa nem
Bên cạnh những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể đặc sắc, Thổ Hà còn nổi tiếng với nghề làm bánh đa và mì gạo. Bánh đa nem Thổ Hà có màu trắng, mềm dẻo và khi đem cuộn rồi rán lên sẽ ra thứ nem giòn mà không vỡ. Mì gạo Thổ Hà cũng nổi tiếng khắp xa gần bởi độ dẻo dai, thơm ngon. Chưa kể đến món bánh đa vừng, bánh đa dừa nức tiếng xa gần bởi vị bùi, ngọt và ngậy. Điểm đặc biệt trong cách phơi bánh của người Thổ Hà là phơi gió chứ không phải phơi nắng nên vỏ dai và dễ cuốn. Bột gạo làm bánh là loại gạo tẻ nguyên chất, được người dân xay thủ công bằng cối đá để tạo độ kết dính chuẩn mực. Du khách khi rời Thổ Hà thường mua những tấm bánh đa, những xách mì gạo đơn sơ về làm quà, và không quên mang theo vài cút rượu làng Vân nồng ấm khi xuôi dòng sông Cầu tạm biệt. Chợt nghe ai đó đọc đôi câu của nhà thơ Phan Vũ: “Rượu làng Vân lung linh men ngọt/ Mắt cô nàng lúng liếng đong đưa/ Những chàng trai say suốt cả mùa”…
Thổ Hà cũng là vùng đất tươi đẹp và bay bổng với các lễ hội truyền thống đa dạng sắc màu. Khi con chim én gọi xuân về, nơi đây sẽ náo nức tổ chức các lễ hội du xuân, trong đó có lễ hội Thổ Hà – Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Du khách sẽ được đắm mình trong những làn điệu quan họ liền anh, liền chị quyến luyến lòng người; được hát đối quan họ trên con thuyền trôi lững thững giữa dòng sông Cầu; được hòa mình tươi trẻ vào các trò chơi dân gian chơi đu, chọi gà, vật, đánh cờ bỏi, thi bơi bắt vịt… Chẳng thế mà Thổ Hà từng được vua Tự Đức ban tặng cho bốn chữ: “Mỹ tục khả phong”, ghi nhận đây là nơi có nhiều phong tục tập quán đẹp, đáng để các nơi hướng về, học hỏi.
Hát đối Quan họ trên sông Cầu
Với những giá trị văn hóa, lịch sử, nghệ thuật của một vùng quê đậm đà bản sắc, làng cổ Thổ Hà là điểm đến ý nghĩa với những ai muốn tìm hiểu sâu sắc hơn về nét đẹp trong đời sống của cư dân đồng bằng Bắc Bộ. Đến và cảm nhận, để thấy hồn Việt lẩn khuất trong từng thớ đất xưa cũ, trong từng mái ngói rêu phong nhuốm đầy ký ức tháng năm, trong từng nhịp khua chèo thong thả trên sông Cầu thơ mộng.
Người đi xa vương vấn chốn bình yên, không khỏi chạnh lòng nhớ tới câu thơ của Đồng Đức Bốn dành tặng sông Cầu: “Anh xa để lạnh đôi bờ/Đò em cứ chảy lơ thơ giữa dòng/Đừng buông giọt mắt xuống sông/Anh về dẫu chỉ đò không cũng chìm”.
Ở tỉnh Cao Bằng, có nhiều ngọn núi Thủng độc đáo nằm ẩn mình trong những thung lũng xanh. Núi Thủng còn có tên là núi Mắt Thần, tiếng Tày là “Phja Piót”, nghĩa là núi bị thủng một lỗ xuyên từ bên này sang bên kia.
Núi thủng ở xã Ngũ Lão huyện Hòa An nằm ẩn mình trong thung lũng xanh
Các ngọn núi Thủng ở của huyện Hòa An, Quảng Hòa, Trùng Khánh… đều nằm trong công viên địa chất Cao Bằng, hình thành và phát triển trong quá trình kiến tạo địa chất hàng trăm triệu năm với địa hình đá vôi dạng tháp, dạng nón.
Các nhà địa chất đã tìm thấy những hóa thạch cổ sinh như Huệ biển, Trùng thoi… trong đá vôi và các mặt cắt thể hiện dấu ấn trong quá trình đứt gãy của đá vôi hệ tầng Bắc Sơn. Người ta gọi là núi Thủng hay núi Mắt Thần là bởi trên đỉnh núi có một khoang rỗng rất lớn, như bị ai đó khoan thủng và cũng giống một con mắt núi ẩn chứa trong đó những câu chuyện thần bí. Nơi khoang núi ấy, quanh năm cỏ cây tươi tốt, từng vệt nắng xuyên qua thẳng tắp sáng lấp lánh và mây bay quẩn quanh khiến đất và trời như nhòa lẫn, không còn ranh giới.
Người dân bản địa với nghề nông truyền thống
Có những ngọn núi thủng nằm cách không xa quần thể hồ Thang Hen với 36 hồ nước ngọt tự nhiên, thông nhau bởi các hang động ngầm dưới lòng đất. Chính điều này đã khiến hồ Thang Hen có hiện tượng mực nước thay đổi theo mùa, thậm chí theo ngày khi có lúc nước rút rất đột ngột chỉ trong vài tiếng. Ghé thăm Thang Hen vào mùa xuân bạn sẽ được ngắm cây cối, cảnh vật rạng rỡ với trăm hoa rực rỡ, rất thích hợp để ngồi thuyền du ngoạn, ngắm cảnh. Nếu đến nơi đây vào mùa hè, bạn sẽ được hưởng bầu không khí trong lành với cây cối hai bên hồ trổ lá xanh tươi. Vào mùa mưa, nước hồ dâng cao do mưa nhiều tạo thành chuỗi 36 hồ nước mênh mông trải dài. Mặt hồ như tấm gương trong cho những ngọn núi xám cúi mình soi bóng. Vịt bơi thảnh thơi giữa dòng nước lặng và trên bờ trâu bò thong dong gặm cỏ. Vào mùa khô, hai bên hồ vàng ươm sắc lá và càng nên thơ hơn khi hoa dã quỳ đã bung mình nở rộ. Lúc này, nước hồ cạn đi để lại lớp bùn non làm nền cho cỏ mọc lún phún xanh biếc trên mặt hồ. Nước rút đến mức người dân nơi đây còn lội xuống lòng hồ bắt được rất nhiều cá. Trong quần thể hồ Thang Hen còn có thác Năm Trá rộng 15ha. Thác không cao nhưng có rất nhiều dòng chảy uốn lượn xen giữa những mỏm đá cao thấp lô nhô, dào dạt tuôn về mặt hồ Nặm Trá như những dải lụa mềm dài vô tận.
Du khách cắm trại ngắm cảnh non nước hữu tình ở xã Quốc Toản huyện Quảng Hòa
Du khách đến các núi Thủng có thể chọn nghỉ dưỡng ở khu du lịch sinh thái hồ Thang Hen trong những nếp nhà sàn truyền thống. Hoặc thú vị và trải nghiệm hơn nữa, bạn hãy đem theo lều bạt để cắm trại trong thung lũng bình yên này. Chỉ cần một chiếc trại gọn nhẹ với đôi ba vật dụng cần thiết là bạn đã có một ngày vui đáng nhớ ở đây rồi. Nếu muốn ngủ lại, bạn cần chuẩn bị thêm chăn mỏng và gối cùng đồ ăn nhanh hoặc bếp nướng. Ban ngày, bạn đi thăm thú cảnh sắc núi non sông hồ và chụp những bức ảnh lưu niệm tuyệt đẹp. Thú vị hơn, bạn có thể thả mình trên chiếc thuyền độc mộc xuôi dòng nước lặng ở hồ lớn Thang Hen, Nặm Trá hay các hồ nhỏ trong quần thể hồ nơi đây như Thang Vạt, Thang Loỏng, Nà Ma… để khám phá sâu hơn hệ thống sông hồ đa dạng. Khi màn đêm buông xuống, bạn sẽ được ngắm trăng sao lấp lánh trên bầu trời huyền bí, quây quần kể nhau nghe những câu chuyện truyền thuyết về vùng đất này, rồi dần chìm vào giấc ngủ cùng núi rừng yên ả. Khi được hoàn toàn thả lỏng giữa không gian yên tĩnh hoang sơ, trong bạn sẽ tràn ngập cảm giác an yên tự tại bởi con người như được tan lẫn cùng thiên nhiên.
Khung cảnh thanh bình dưới chân núi Thủng Nặm Trá ở huyện Quảng Hòa
Ngọn núi Thủng được nhiều du khách biết đến nhất nằm ở xã Quốc Toản huyện Quảng Hòa. Muốn khám phá đời sống của người dân bản địa, từ núi Thủng bạn đi bộ khoảng 15 phút sẽ đến xóm Bản Danh nơi có người Tày đang sinh sống. Đi qua những hàng rào đá đặc trưng, bạn sẽ lạc vào một xóm bản mộc mạc với những nếp nhà sàn đơn sơ gần gũi. Người dân nơi đây quanh năm sống đời bình dị, chăm chỉ trồng lúa, trồng ngô và chăn nuôi gia súc. Đi sâu xuống phía dưới thung lũng, sẽ thấy những ngôi nhà cổ với kiến trúc bằng đá lẩn khuất dưới những tán cây rừng đã vương bụi thời gian. Thấp thoáng phía xa là các loài cây báng, nghiến hay trám lúc lỉu quả trắng, quả đen vị bùi thơm ngậy. Khi bụng đã đói, bạn hãy tìm ăn những món đặc sản như cá chiên sông Gâm, cá tôm hồ Thang Hen, nhộng ong xào măng chua, rau dạ hiến, xôi trám, miến dong đen, lạp xưởng hun khói, rượu ngô men, mèn mén, ngô nếp… để tận hưởng trọn vẹn cả thiên nhiên lẫn ẩm thực nơi này.
Giữa đất trời bao la, đứng trên đỉnh Mắt thần lộng gió, nơi chiếc cổng vòm rêu cỏ xanh um với mây trôi bảng lảng trên đầu, ta có thể ngắm cả một khoảng trời xanh nhấp nhô bóng núi và thảm cỏ xanh, mặt nước trôi êm phía dưới. Thấp thoáng từng cánh chim chấp chới bay về tổ bên những lũy tre tươi tốt tỏa vồng. Bãi ngô rợp lá xào xạc. Đồng lúa chín đang vào mùa. Hoàng hôn buông xuống, những bóng người gánh lúa, gánh rơm về bản, trong mắt họ ánh lên nụ cười dung dị bình yên.
Trời thoắt mưa thoắt nắng Ngày lúc tạnh lúc giông Đường khi là dòng sông Vỉa hè khi ngợp lá
Có trưa nồng hối hả Có sương sớm hiền hòa Gió xôn xao hương lạ Bay trên phố tình ca
Mùa tháng Tám vàng thu Radio ngân khẽ Buồn vui câu chuyện kể Lời thì thầm bạn tôi
Có nhè nhẹ xa xôi Trong tình cờ gặp gỡ Chiều nay về qua ngõ Còn thấy nụ cười xưa?
—
Tháng Tám thu sang lá chuyển màu Nắng non vừa hé thoắt mưa mau Xao xác gió lùa trên mái phố Vừa tiễn người về đã nhớ nhau.
—
Tháng Tám có một ngày thật lạ Gió hiền, nắng thơm, mây lãng đãng Dương xỉ gầy, nhành ngọc lan mướt mát Trở mùa về dưới làn bụi sớm nay Bỗng được chạm vào vụng dại thơ ngây Được em yêu và yêu em cuồng nhiệt Được trẻ trung và nhớ nhung tha thiết Thấy tim mình hối hả những nhịp nhanh Tháng Tám, một ngày thu rất xanh Bài nhạc cũ cồn cào lên nhung nhớ Phố có em ngọt lành từng hơi thở Tôi trôi vào miền yêu dấu xôn xao Những nụ hôn mềm ấm cháy nôn nao Ngày tháng Tám lịm tan trong hạnh phúc.
—
Tôi thương tháng Tám nắng vàng Và thương mấy tán lá bàng mộng mơ Tôi thương góc phố nên thơ Và thương thêm nỗi đợi chờ dịu êm Tôi thương hoa nở bên thềm Và thương gió nhẹ thổi mềm bờ vai Tôi thương những nỗi buồn dài Và thương cả chút tàn phai cuối mùa.
—
Tháng Tám bưởi tròn rám vỏ Mưa rào đôi lúc vu vơ Má hồng em đi qua ngõ Cho tôi trông ngóng thẫn thờ
Ngoài vườn quả rơi kín gốc Cỏ lên lún phún sau mưa Gió luồn qua ô cửa nhỏ Nhện vàng yên ả giăng tơ
Em vui tươi lên phố rộng Tôi thu xếp nỗi nhớ mình Má hồng cứ hồn nhiên nhé Mặc tôi với nắng buồn tênh.
Ngày chưa biết Buôn Đôn, tôi từng nghe đôi ba người than vãn: “Buôn Đôn chả có gì đâu, đi loanh quanh chỉ thấy mỗi núi rừng sông suối” hoặc “Giờ Buôn Đôn đô thị hóa mất rồi, không còn người dân tộc mấy đâu”. Nhưng với riêng tôi, chuyến dừng chân tại Buôn Đôn lại là dấu ấn đáng nhớ nhất trong chuỗi hành trình khám phá vùng đất đỏ Bazan đại ngàn khoáng đạt.
Kiểu nhà dài của dân tộc Ê Đê
Với những ai thích đi theo lộ trình với sự hướng dẫn của hướng dẫn viên du lịch thì có thể tìm đến những địa điểm nổi bật của Buôn Đôn như Khu du lịch quần thể cầu treo, Khu du lịch sinh thái Bản Đôn – Ánh Dương, Vườn Quốc gia Yok Đôn, Thác Bảy Nhánh – Thanh Hà hay Trang trại du lịch Vườn Troh Bư để được thăm quan tổng thể. Còn với tôi, tôi thích tự mình khám phá vẻ hoang dã nguyên sơ và yên bình của Buôn Đôn theo góc nhìn riêng. Vẻ đẹp Buôn Đôn sẽ chỉ hiển hiện khi bạn bước chậm lại, thả lỏng tâm trí, ngắm nhìn và lắng nghe để cảm nhận thật sâu vẻ đẹp thiên nhiên và bản sắc văn hóa Tây Nguyên lẩn khuất trong từng sinh hoạt đời thường dung dị.
Rừng Khộp – Vườn Quốc gia Buôn Đôn
Tháng 11, trời miền Trung Tây Nguyên lãng đãng, dìu dịu, rất phù hợp để vào rừng. Mùa này mưa đã ngớt, nắng không quá gắt, bạn sẽ cảm thấy dễ chịu khi thăm Buôn Đôn trong cả một ngày dài mà không mỏi mệt. Hãy bắt đầu chuyến đi lý thú bằng việc khám phá vườn quốc gia Yok Đôn với cảnh quan đa dạng và phong phú. Buôn Đôn và Ea Súp của tỉnh Đắk Lắk (cùng với Cư Jút của tỉnh Đắk Nông) là ba huyện được hưởng trọn không gian của khu rừng đặc dụng mang tên “rừng khộp”. Rừng khộp là loại rừng thưa cây, rụng lá vào mùa khô, có cấu trúc tán đơn giản, chủ yếu chứa các loại cây thuộc họ Dầu. Bạn có thể thảnh thơi đi bộ, đạp xe trong rừng sâu dưới bóng những tán lá mát rợp hoặc chinh phục đỉnh Yok Đôn nếu hứng thú leo núi, hoặc thử làm kiểm lâm để thực tế công việc gác rừng nhiều thú vị. Người yêu vẻ đẹp tự nhiên sẽ thích thú khi được khám phá nơi này trong khi người ưa vẻ nhân tạo sẽ ít nhiều thất vọng bởi Buôn Đôn còn đơn sơ quá. Với tôi, đơn sơ là một vẻ đẹp, hoang dã là một giá trị. Sau lớp mưa phùn sáng sớm, nắng bắt đầu hé, sưởi nhẹ cho những loài hoa dại vô tư khoe sắc. Mùa khô, mùa lá rụng, vườn quốc gia Yok Đôn như được nhuộm muôn ngàn sắc đỏ vàng nên thơ. Ai bảo Tây Nguyên không có mùa thu?
Buôn Đôn cuối mùa mưa
Nhắc đến Buôn Đôn thì không thể không nhắc tới dòng Sêrêpôk. Sông Sêrêpôk là ranh giới tự nhiên giữa hai tỉnh Đắk Lắk và Đắk Nông. Tại Đắk Lắk, sông có đoạn mang tên là Đăk Krông và chảy qua các huyện Krông Ana, Buôn Đôn và Ea Súp của tỉnh này. Sông Sêrêpôk là linh hồn và biểu tượng của vẻ đẹp Buôn Đôn, là con sông duy nhất của Việt Nam có dòng chảy ngược về phía Tây. Sông Sêrêpôk là nơi hội tụ của nhiều nhánh sông, suối nhỏ, chất chứa bao tinh hoa và câu chuyện đời người. Lưu lượng dòng chảy lớn không chỉ tạo ra các giá trị về thủy điện mà còn khiến hệ sinh thái nơi đây trở nên đa dạng, phong phú… Dòng Sêrêpôk đẹp bởi có nhiều ghềnh thác như thác Đray Sáp, Trinh Nữ, Đray H’linh, Đray Nu, Gia Long và Bảy Nhánh. Thác Bảy Nhánh được nhiều người tìm đến bởi sự đặc biệt khi dòng chảy về qua đây gặp ghềnh đá lớn thì chia làm ra 7 nhánh nhỏ chảy qua các tảng đá. Ai đó theo thuyền độc mộc xuôi dòng Sêrêpôk sẽ khám phá ra ốc đảo Ea Nô và lắng nghe câu chuyện tình của chàng trai M’Nông cùng nữ tù trưởng Ê Đê. Trên chặng hành trình của sông Sêrêpôk, du khách hãy thử cảm giác rung rinh, chơi với trên cầu treo bắc qua sông hay tới hồ Lăk,Thác Phật, suối Đắk Lau, Đắk Te, Đăk Ken để thư giãn, câu cá và bơi lội.
Biểu tượng của Buôn Đôn chính là voi và nghề săn bắt, thuần dưỡng voi rừng. Đến Buôn Đôn, bạn sẽ có cơ hội ngắm bầy voi đủng đỉnh đi theo đoàn vào rừng hay lội sông. Mỗi con voi sẽ chở được 4 người, gồm cả người quản voi, đi lững thững trên con đường rừng bằng phẳng hay lội qua dòng nước trong vắt soi bóng mây trời. Bạn cũng có thể thực tế nghề quản voi khitham gia các hoạt động tìm voi trong rừng, điều khiển voi, cho voi tắm, chăm voi ăn… Du khách sẽ được nghe bà con kể câu chuyện về tù trưởng N’Thu K’Nul, người đã có công trong việc lập ra Buôn Đôn và hình thành nghề săn bắt, thuần dưỡng voi. Ông được VuaThái Lan phong tặng danh hiệu Khunjunop (Vua săn voi) và khi qua đời đã được người dân xây mộ để tưởng nhớ. Du khách đến Buôn Đôn sẽ không thể bỏ qua mộ Vua Voi với lối kiến trúc độc đáo, chất chứa câu chuyện về quá trình hình thành, phát triển của Buôn Đôn với nghề săn bắt và thuần dưỡng voi rừng nổi tiếng bao đời.
Ché rượu bên trong nhà dài Ê Đê
Huyện Buôn Đôn có sự sinh sống của đồng bào các dân tộc Ê Đê, Gia Rai, M’Nông… tạo nên một quần thể văn hóa đặc sắc, đa dạng. Người ưa khám phá bản địa sẽ chọn cách cùng ăn, cùng ở với bà con để cảm nhận chân thực phong tục tập quán đồng bào. Đi lững thững trên triền đất rộng, bạn sẽ được ngắm hoa cà phê nở trắng hay bị hút theo những dáng thổ cẩm đang gùi măng thấp thoáng rẻo cao. Bước vào những ngôi nhà sàn, nhà dài Ê Đê có tuổi đời trăm năm, bạn sẽ được sống trong không gian đồng bào với những nếp văn hóa khác biệt với lối sống của người Kinh. Những ngôi nhà nằm bình yên, luôn rộng mở đón bạn vào và hình ảnh quen thuộc là bên bậc cửa, một cô gái đang thêu thùa đan lát hay một cụ già ngồi tựa cửa thảnh thơi sẽ cười rổn rảng khi gặp người quen và cười rất hiền khi gặp người lạ. Khi đã kiếm được cho mình một nơi để ở giữa lòng dân bản, bạn sẽ được hòa nhập vào đời sống một cách thực sự như được thưởng thức rượu cần nồng đượm; say sưa trong vũ điệu cồng chiêng với điệu dân ca Eacray, Gứt và chìm đắm trong tiếng kể Khan (sử thi) của già làng tóc bạc. Bạn sẽ được tham gia các trò chơi cà kheo, bịt mắt đập niêu đất, lăng mình trên xích đu hay bập bênh bằng gỗ để nghe tiếng cười trong vắt của mình dội lại từ rừng xa. Bạn cũng sẽ muốn mang về chút lưu niệm như thuốc và rượu Amakong hay những miếng thổ cẩm rực rỡ… Và hẳn sẽ nhớ rất lâu ẩm thực núi rừng bởi cơm lam dẻo nướng trong ống nứa, thịt heo giòn sật, thịt nai bùi thơm, nhộng sâu muồng, gà nướng Bản Đôn, măng khô đượm nắng, lẩu rau rừng thanh mát nấu cùng thịt và tôm khô, những miếng cá ngọt vị sông Sêrêpôk…
Dệt thổ cẩm là một trong những nghề truyền thống của người Ê Đê
Huyện Buôn Đôn có sự sinh sống của đồng bào các dân tộc Ê Đê, Gia Rai, M’Nông… tạo nên một quần thể văn hóa đặc sắc, đa dạng. Người ưa khám phá bản địa sẽ chọn cách cùng ăn, cùng ở với bà con để cảm nhận chân thực phong tục tập quán đồng bào. Đi lững thững trên triền đất rộng, bạn sẽ được ngắm hoa cà phê nở trắng hay bị hút theo những dáng thổ cẩm đang gùi măng thấp thoáng rẻo cao. Bước vào những ngôi nhà sàn, nhà dài Ê Đê có tuổi đời trăm năm, bạn sẽ được sống trong không gian đồng bào với những nếp văn hóa khác biệt với lối sống của người Kinh. Những ngôi nhà nằm bình yên, luôn rộng mở đón bạn vào và hình ảnh quen thuộc là bên bậc cửa, một cô gái đang thêu thùa đan lát hay một cụ già ngồi tựa cửa thảnh thơi sẽ cười rổn rảng khi gặp người quen và cười rất hiền khi gặp người lạ. Khi đã kiếm được cho mình một nơi để ở giữa lòng dân bản, bạn sẽ được hòa nhập vào đời sống một cách thực sự như được thưởng thức rượu cần nồng đượm; say sưa trong vũ điệu cồng chiêng với điệu dân ca Eacray, Gứt và chìm đắm trong tiếng kể Khan (sử thi) của già làng tóc bạc. Bạn sẽ được tham gia các trò chơi cà kheo, bịt mắt đập niêu đất, lăng mình trên xích đu hay bập bênh bằng gỗ để nghe tiếng cười trong vắt của mình dội lại từ rừng xa. Bạn cũng sẽ muốn mang về chút lưu niệm như thuốc và rượu Amakong hay những miếng thổ cẩm rực rỡ… Và hẳn sẽ nhớ rất lâu ẩm thực núi rừng bởi cơm lam dẻo nướng trong ống nứa, thịt heo giòn sật, thịt nai bùi thơm, nhộng sâu muồng, gà nướng Bản Đôn, măng khô đượm nắng, lẩu rau rừng thanh mát nấu cùng thịt và tôm khô, những miếng cá ngọt vị sông Sêrêpôk…
Vùng trồng điều ở Buôn Đôn
Rời Buôn Đôn, vùng đất đỏ Bazan huyền thoại với vị thiên nhiên đượm mùi nắng gió đại ngàn, người biết thưởng thức vẻ đẹp hoang dã thực sự của Tây Nguyên chắc chắn sẽ muốn quay trở lại, không chỉ một lần.
Mặt trời đã lên cao, biển Phú Yên sáng đầu hè bình yên dưới màu nắng mật ong khỏe khoắn của miền Trung gió lộng. Phú Yên đâu chỉ nổi tiếng với hoa vàng trên cỏ xanh mà còn là quê hương của nắng vàng biển bạc. Nơi đây có thế mạnh về khai thác hải sản với số lượng tàu thuyền lớn ở khu vực miền Trung nên có nhiều cảng cá ngay trong thành phố Tuy Hòa. Các cảng cá Đông Tác, Dân Phước, Phú Lạc, Tiên Châu (trước còn có cảng cá Phường 6 nay đã đóng bến)… đều là điểm ghé quen chân của anh em thuyền chài.
Cá ngừ được vận chuyển từ tàu lên bờ
Những năm gần đây, nghề câu cá ngừ đại dương phát triển mạnh ở Phú Yên khi nhu cầu tiêu thụ cá ngừ ngày càng tăng cao. Đặc biệt là xuất khẩu cá ngừ sang các nước, nhất là Nhật Bản, có rất nhiều cơ hội phát triển. Nhiều ngư dân Tuy Hòa đã mạnh dạn đầu tư tàu lớn ra khơi đánh bắt hải sản. Mọi người hay nói Phú Yên chính là thủ phủ của cá ngừ đại dương quả không sai. Muốn bắt được cá ngừ đại dương, ngư dân phải dùng mực xà tươi để làm mồi nhử. Họ thả sợi cước gắn lưỡi câu móc mực xà tươi xuống biển sâu 60m đến 100m và từ lúc cá cắn câu đến khi đưa được lên khoang tàu phải mất chừng 30 phút. Vui hơn nữa khi thuyền nào bắt được cá ngừ vây vàng hoặc vây xanh. Một chuyến ra khơi thu được 2-3 tấn cá coi như thắng lợi. Những con cá ngừ to dài, tròn quay chắc nịch, da đen bóng được ngư dân vác như bay trên sàn tàu rồi quăng rất ngọt xuống chiếc càng đợi sẵn trên sàn bến. Từ biển, cá sẽ theo những chuyến xe tải lạnh đến các nhà máy chế biến. Nếu cá ngừ qua được vòng kiểm định của chuyên gia Nhật Bản để có thể làm sashimi thì giá bán sẽ cao gấp nhiều lần so với thương lái thu mua thông thường. Nhiều người dân phất lên nhờ đánh bắt cá ngừ, nhiều thuyền thắng lớn khi ra khơi thu được những con cá ngừ nặng hàng trăm kilogam. Ngư dân Phú Yên luôn trông chờ đổi đời nhờ đánh bắt và xuất khẩu cá ngừ nên cũng luôn tìm hiểu, học hỏi để cải tiến, hoàn thiện quy trình bảo quản đáp ứng quy định khắt khe của đối tác quốc tế.
Đánh bắt cá ngừ đại dương đã đem lại nguồn lợi kinh tế cho ngư dân Phú Yên
Những người đàn ông ra khơi, giữa sóng gió không nao núng, khi về đất liền lại trở nên điềm đạm hiền lành. Họ vui vẻ vừa nói cười, vừa hò nhau ròng cá lớn từ khoang thuyền lên để chuyển đi cân và phân loại. Mỗi chuyến đánh bắt thường kéo dài cả một đến hai con trăng, tức là một tới hai tháng. Xa nhà, xa đất liền, sau khi bàn giao mẻ cá tươi, họ sẽ được về nhà ăn bữa cơm gia đình đầm ấm. Nhưng ở nhà vài ngày, ngư dân lại nóng lòng muốn ra khơi bởi tàu thuyền chính là ngôi nhà thứ hai của họ, và hy vọng làm giàu nhờ biển chưa bao giờ ngưng lại.
Theo phong tục, phụ nữ không được bước chân lên thuyền nên họ mưu sinh bằng đủ thứ việc trên bờ
Theo phong tục miền biển, những người phụ nữ không bao giờ được bước chân lên thuyền. Vì vậy đàn ông ra khơi và nhường phụ nữ làm những việc trên bờ, phổ biến nhất là nghề rảo cá. Đàn bà ra bến rất đông, họ quây kín mặt mũi đầu tóc để tránh nắng, đón con tàu lớn đang dần tiến vào cảng với háo hức đợi chờ. Phụ nữ Phú Yên có khí chất mạnh mẽ, nhanh nhẹn, dẻo dai và linh hoạt. Khi cánh đàn ông chuyển cá từ khoang tàu lên, các bà chia tốp hai hoặc bốn người (tùy cân nặng của cá) đặt cáng trên vai để di chuyển cá về nơi cân và phân loại. Cũng có nhiều chị đã đứng đợi sẵn bên chiếc xe đẩy nhỏ gọn để tự mình đẩy bon bon chú cá cồng kềnh. Từng giọt mồ hôi rớt rơi dưới nắng to, mũ nón, khẩu trang hai ba lớp cũng chẳng đủ bảo vệ cho làn da phụ nữ bớt đen xạm. Nhưng trong giọng nói tiếng cười của họ luôn chứa đựng niềm lạc quan của những phụ nữ chẳng thể liễu yếu đào tơ bởi họ vốn sinh và ra lớn lên ở miền biển cả.
Món sashimi được chế biến từ cá ngừ tươi
Vui sao, trên mỗi con thuyền thường có một lá cờ tổ quốc, để các thuyền nhận ra đồng hương và để chúng ta khẳng định rõ chủ quyền biển của Việt Nam khi đánh cá ở ngư trường lớn. Mỗi lần cá về là cả khu cảng nhộn nhịp, cờ đỏ sao vàng tung bay phấp phới. Đời sống cứ ngày nối ngày trôi trên những cảng cá bình yên và sống động. Có háo hức người đi, có mong ngóng người về. Có vui khi tìm được luồng cá dày, có buồn khi chẳng đánh được cá to. Dù thế nào họ cũng vẫn lạc quan tin vào những chuyến tàu đầy ắp cá.
Winlinh 