Như chúng ta đã biết, giáo dục chính là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của xã hội. Đất nước muốn phát triển mạnh cần có những công dân đủ bản lĩnh, trí tuệ góp phần xây dựng và thúc đẩy. Theo đó, chúng ta có thể thấy được vai trò của giáo dục, cụ thể hơn là vai trò của các chương trình đạt chuẩn trong hệ thống giáo dục hiện nay. Như vậy, chú trọng vào việc nâng cao chất lượng của chương trình dạy học trong nhà trường là một trong những vấn đề hàng đầu mà chúng ta không thể lơ là…
Sách chuyên khảo “Phát triển và quản lý chương trình dạy học” của PGS.TS. Phạm Thị Hồng Vinh (ấn bản tháng 4/2015) là tín hiệu vui cho thấy chương trình dạy học của nước ta đang ngày càng được quan tâm, đề cao. Sách được biên soạn trên cơ sở nghiên cứu ứng dụng lý luận về xây dựng, phát triển và quản lý chương trình dạy học vào thực tiễn và quản lý giảng dạy trong các trường phổ thông, trung cấp, cao đẳng và đại học.Qua bốn chương, tác giả đã nêu tương đối đầy đủ những khái niệm, gợi ý, hướng dẫn… liên quan đến việc phát triển và quản lý chương trình dạy học, giúp các nhà quản lý giáo dục cũng như giáo viên nắm rõphương pháp, quy trình khi thực hiện các chương trình giảng dạy cụ thể.
Trong Chương 1 – “Phát triển chương trình dạy học”, tác giả đưa ra một số khái niệm (về chương trình môn học, chương trình dạy học, chương trình khung, khung chương trình, các nhà phát triển chương trình dạy học, thay đổi chương trình dạy học, đổi mới, truyền bá và phổ biến…) giúp người đọc hiểu sát các thuật ngữ liên quan và có cái nhìn rõ nét về những nội dung xoay quanh chương trình giảng dạy. Bên cạnh đó, sách đi sâu phân tích: (1) Quá trình phát triển chương trình dạy học với sơ đồ mô tả thông qua sự kết hợp những ý kiến và những thuật ngữ thành một chuỗi biến thiên; (2) Các cấp độ phát triển chương trình dạy học từ lớn đến nhỏ (cấp quốc gia, tỉnh, khu vực trường học, trường học, lớp học); (3) Hoạt động của các nhà phát triển chương trình dạy học bao gồm các dạng hoạt động và những hoạt động cơ bản; (4) Địa điểm hoạt động phát triển chương trình với sự phân biệt rõ giữa phát triển chương trình quy mô lớn với phát triển chương trình quy mô nhỏ ở cấp độ giáo viên. (5) Các mô hình phát triển chương trình dạy học (mô hình bên ngoài và bên trong trường học) với lối trình bày dễ hiểu để người áp dụng dễ dàng thực hiện theo mô hình sách đã hướng dẫn.
Ở Chương 2 – “Xây dựng chương trình dạy học”, PGS.TS. Phạm Thị Hồng Vinh đưa ra: (1) Ba quan điểm cơ bản ảnh hưởng đến việc xây dựng chương trình dạy học là bản chất môn học, bản chất xã hội và bản chất cá nhân; (2) Cơ sở lý luận của xây dựng chương trình với các nội dung cơ bản như hoạt động của dạy học (bao gồm hoạt động thống nhất biện chứng) và bản chất của quá trình dạy học (là tổ chức – điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, căn cứ vào các nhiệm vụ dạy học và cấu trúc cũng như tính quy luật của quá trình dạy học); (3) Các cách tiếp cận xây dựng chương trình gồm cách tiếp cận nội dung, cách tiếp cận mục tiêu, cách tiếp cận phát triển và cách tiếp cận tích hợp; (4) Nguyên tắc xây dựng chương trình cần đảm bảo mục tiêu, chất lượng, hiệu quả dạy học, đồng thời đảm bảo tính khoa học, tính cập nhật, tính khả thi và tính sư phạm của chương trình; (5) Phương thức xây dựng chương trình theo mô hình thiết kế hệ thống thông qua bốn giai đoạn (phân tích nhu cầu dạy học, thiết kế dạy học, thực hiện dạy học và đánh giá); (6) Cách thức xây dựng chương trình theo môđunvới yêu cầu về tính trọn vẹn, tính cá biệt, tính tích hợp, tính phát triển và tính tự kiểm tra; (7) Cách tiếp cậnchương trình dạy học theo năng lực, đưa ra các dẫn chứng nghiên cứu ở trong và ngoài nước nước làm căn cứ khoa học nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả đào tạo trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Trong khi đó, Chương 3 – “Quản lý chương trình dạy học” đã đi sâu vào việc: (1) Lập kế hoạch quản lý trường học với các loại kế hoạch có quy mô khác nhau với các bước đi trình tự, khoa học. Song song đó, tác giả cũng đưa ra các phương pháp xây dựng kế hoạch phục vụ chương trình giảng dạy thông qua các hướng dẫn chi tiết; (2) Đưa ra biện pháp tổ chức chỉ đạo thực hiện chương trình dạy học bao gồm các biện pháp tổ chức và các biện pháp chỉ đạo; (3) Kiểm tra và đánh giá thực hiện chương trình dạy học với các nguyên tắc chỉ đạo hoạt động kiểm tra cũng như quy trình kiểm tra theo tuần tự từng bước một.
Đối với Chương 4 – “Tổ chức quá trình dạy học”, tác giả hướng dẫn người đọc: (1) Xây dựng kế hoạch thực hiện chương trình dạy học bao gồm lập kế hoạch dạy môn học và xây dựng kế hoạch bài học; (2) Thực hiện chương trình dạy học thông qua các cách tiếp cận, xác định những yếu tố ảnh hưởng, định hướng hoạt động của giáo viên, hoạt động của học sinh và xây dựng một số mô hình hỗ trợ chương trình dạy học; (3) Đánh giá chương trình dạy học bằng mục đích cụ thể, tiến hành quá trình đánh giá bài bản, thực hiện các hình thức và phương pháp đánh giá sát thực, khoa học để đưa ra được những kết luận đúng đắn nhằm tiếp tục xây dựng chương trình dạy học ngày càng hiệu quả hơn.
Ưu điểm của cuốn chuyên khảo này là cách trình bày khoa học, dễ tóm lược nội dung và có nhiều sơ đồ, mô hình minh họa. Các vấn đề khô cứng được tác giả đơn giản hóa bằng ngôn ngữ dễ hiểu, dễ nhớ khiến người tiếp nhận không cảm thấy bị áp lực khi áp dụng phương pháp mà tác giả truyền tải. Đáng chú ý, mỗi chương đều có phần câu hỏi và bài tập sẽ giúp chúng ta ngay lập tức được thực hành để vỡ ra các kiến thức vốn chỉ nằm trên lý thuyết. Chỉ với gần 200 trang sách, bạn đọc đã có thể tiếp cận một khối lượng kiến thức có giá trị, có tính thực tiễn. Với những đúc rút đáng giá giàu kinh nghiệm, sách là tài liệu tin cậy, cần thiết cho những người làm giáo dục và quan tâm đến giáo dục tham khảo dài lâu.
Winlinh 