Winlinh

Xa bao lâu mới về, cuối năm rồi, về để sà vào bếp lửa tìm lại hơi ấm nồng nàn của những kỷ niệm ấu thơ. Trở về, nghe lòng mình rộn rã một nỗi nhớ rưng rưng, tựa hồ dòng nước quê hương đang chảy dạt dào trong huyết quản. Dù bếp kia một ngày nào vắng mẹ, vẫn không lạnh lẽo bao giờ, ngọn lửa vẫn cháy như nụ cười chưa bao giờ tắt trên đôi môi dịu dàng của mẹ tôi.

Than hồng xua tan đi cái lạnh lẽo còn rơi rớt của mùa đông, hân hoan cho một mùa xuân mới. Rơm rạ góp màu vàng thổi lên từ những mùa màng bội thu. Trấu mịn màng tìm chai đóng khuôn đỏ lửa. Củi thơm tho, đậm đà vun vén cho hy vọng sau một năm mới đủ đầy. Những ngọn lửa xanh của bếp ga, những vòng tròn như xoáy ốc của bếp điện, những sợi bấc giản dị của bếp dầu… Tất cả đều mang tới cho mọi người cảm giác về một không gian ấm cúng, khi mùa xuân tới, khi đào, mai hé nụ, khi quất vàng như những đốm nắng treo trên lá xanh trĩu nặng, khi hương trầm thơm quấn quýt trong mỗi căn nhà.

Bếp làng

Dù chỉ là cái bếp đơn sơ như bao cái bếp Việt Nam khác, nhưng đối với mỗi chúng ta, gian bếp nhà mình luôn in đậm trong tâm tưởng như một niềm an ủi những khi buồn, những khi cô đơn cần tìm hơi ấm. Một góc ám khói, củi dựng xó bếp cho chóng khô, hành tỏi, mắm muối, nồi niêu xoong chảo để trên giàn bếp… đều gợi lên sự ấm cúng, no đủ của gia đình. Ngọn lửa hồng trong bếp mời gọi sự sum vầy, nó không chỉ là nơi nấu nướng mà đã trở thành nơi thủ thỉ, tâm sự thân mật của bà, của chị, của mẹ. Một ít bùi nhùi làm bùng lên ngọn lửa, trấu âm ỉ cháy giữ hơi cho ấm chè mùa lạnh. Bếp như một lời hẹn cho những ai ở nơi xa xôi mong ngày đoàn tụ.

Tôi vẫn hình dung rõ dáng mẹ mỗi sớm nấu nước, nấu nồi cám cho lợn. Tôi vẫn nhớ như in dáng mẹ nhóm củi từ tờ mờ sáng. Ngọn lửa nhỏ từ que diêm chuyền sang đóm, áp vào những thanh củi khô giòn nắng, bùng lên cao vút, sáng bừng cả gian bếp. Mẹ bắc nồi lên, tiếng củi nổ lép bép. Tôi mắt nhắm mắt mở mò xuống bếp ngồi thu lu gục đầu trên tay mẹ để tìm hơi ấm sực. Mẹ bảo “mai mua lá dong là vừa, hai mấy tháng chạp rồi còn gì”. Mắt tôi sáng lên khi nghĩ tới những chiếc bánh chưng xanh mướt vuông vức ăn cùng hành muối và giò lụa.

Lá dong được lựa kỹ, rửa sạch, lau khô. Này gạo nếp, này đậu xanh mẹ đã chuẩn bị sẵn. Này nồi to, này lạt buộc, củi xếp thành hàng, ba đã đợi từ lâu, thế là lửa lại reo, tôi lại được tưới tắm trong ánh hồng ấm áp, có mọi người quây quần cùng trông lửa và đợi bánh chín. Tôi thường ngủ quay ra sau khi háo hức được vài tiếng đầu. Đến khi bánh chín được một đêm tôi mới tỉnh, để rồi lại tiếc không được đẩy củi trông bánh chưng. Cũng tại hơi ấm nóng của củi lửa đã đưa tôi vào những giấc mơ ngày tết tung tăng áo mới. Lửa sưởi ấm tôi, cho tôi cảm giác thanh bình và êm ả. Tôi yêu gian bếp nhỏ biết bao!

Lớn rồi, gặp bếp ga, bếp điện, vẫn không quên bếp củi, bếp trấu ở nhà. Luôn muốn tìm lại kỷ niệm những lần vùi khoai vào tro nóng, lôi ra cầm bỏng rẫy cả tay. Chỉ chờ tết, chờ cơ hội xum họp gia đình để thấy mình không bị lẻ loi và xa cách với những ngày ấu thơ.

Chiếu cuối năm, bánh chưng đã được bày lên bàn thờ cùng xôi gà, ngũ quả. Khói bếp mái rạ vẫn còn vương trên những ngọn tre. Lửa vẫn le lói giữ ấm cho nồi cháo mẹ ninh ăn đêm cuối năm. Cho đến gần giao thừa, mẹ tắt lửa. thắp thêm tuần hương rồi gọi cả nhà ngồi vào chiếu chờ năm mới đến gõ cửa. Mẹ bao giò cũng thế, năm nào cũng thế, say sưa chờ từng khắc trôi qua, thi thoảng lại ngước lên bàn thờ, nhìn hương tỏa khói vòng vòng thơm trầm ấm, mắt lấp lánh xa xôi. Bếp tắt lửa nhưng không lạnh hẳn, hãy còn âm ấm, đủ cho mèo con ngủ vùi, lười không muốn dậy chờ xuân tới.

Bếp phố

Phố với nhà cao cửa rộng nên bếp cũng được dành cho một không gian thoáng đãng, tươm tất. Bếp lúc này không đơn thuần chỉ để nấu nướng mà những chủ nhân của nó đã có dụng ý thể hiện quan điểm sống, con mắt thẩm mỹ tinh tế của mình trong cách bài trí, xếp đặt vật dụng cũng như khai thác không gian bếp một cách hợp lý.

Khác bếp ở thôn quê, bếp thành thị có tác dụng tổng hợp bởi tất cả đã được thu vào không gian này, tránh dính dáng đến các không gian phòng khách, phòng ngủ… Vả lại sân vườn nhỏ hẹp, không thể ra sân rửa bát, không thể để chum nước ngoài gốc cây hay vại cà trên lan can được. Sẽ có tủ gỗ, tủ nhôm kính treo trên tường đựng bát đĩa, đựng các hộp gia vị… Sẽ có bệ, bồn rửa sẵn vòi cứ thế vặn nước ra. Sẽ có nồi cơm điện nấu cơm không cần coi sóc. Sẽ có tủ lạnh đựng thức ăn không sợ ôi thiu. Rồi càng lúc càng hiếm lọ dấm tự ngâm, liễn mẻ tự nuôi, vai cà tự muối. Mọi người còn bận bịu với công việc, người lớn đi làm, trẻ con đi học, không còn nhiều thời giờ đâu để chăm chút những thứ tỉ mỉ như thế. Cần thứ gì thì chợ cũng có, tiện lợi, khỏi lích kích, cầu kỳ. Vợ chồng làm cả ngày, ăn trưa tại công sở. Bếp vắng hoe. Chỉ có chiều về, vợ chồng con cái mới được sum vầy, bếp mới được dịp nổi lửa. Bếp ga, không cần nhóm, lửa xanh bùng sáng sau một tiếng bật, không còn phải cúi đầu nhắm mắt thổi lửa phù phù mà khói bếp c
ay xè mắt hay cắm điện cho quạt con cóc chạy tít phả vào cửa bếp than, không còn lo lửa tắt những lúc chạy đi rửa rau, múc nước, không ống khói, không que cời… Nhưng mọi người vẫn không quên 23 tháng chạp sắm mũ cho ba ngài “đầu rau” (hai mũ ông, một mũ bà) và cá chép để đưa ông công, ông táo về chầu trời. Mới biết, bếp đã trở thành một biểu tượng linh thiêng không gì thay thế được!

Ở phố, bếp cũng vẫn giữ vai trò quan trọng của mình. ấy là nơi quây quần, tụ họp, là nơi ấm áp, gần gũi nhất đối với mỗi thành viên trong gia đình. Bữa cơm thường ngày còn có lúc lơi là, chứ nhất định Tết thì người phụ nữ cũng sắm sanh đủ thứ cần thiết để dành cho ngày xuân không sợ đói, sợ thiếu. Nhìn vào bếp là thấy sự đầy đủ và tài lộc của năm mới, thấy phong cách sống của mỗi gia đình, thấy được cái nết, cái khéo của người vợ. Vào bếp, người phụ nữ tìm lại được sự dịu dàng, đảm đang, người đàn ông thấy mình được chăm sóc và thấy gia đình là nơi không thể rời xa. Con trẻ háo hức chờ ăn, bốc vụng một miếng còn ngon hơn ăn bát, buổi học cuối năm, chỉ trực mau tan lớp để chạy như bay về nhà, ào vào bếp.

Bây giờ, ai hỏi đi xa nhớ gì nhất, tôi không ngần ngại nói “nhớ bếp”. Đó là nỗi nhớ quá quen thuộc đối với mỗi người Việt Nam. Khi lạnh lẽo, cô đơn, hoảng hốt, lo lắng, tôi lại đốt một ngọn lửa nhỏ, huơ hai bàn tay lên cho đỏ hồng để tìm về cảm giác bếp lửa mẹ tôi. Thầm cảm ơn những mùa xuân đã cho tôi được trở về bên mẹ, bên gia đình thân yêu, bên gian bếp nhỏ, bên những ngọn lửa cháy sáng nồng nàn. Mùa xuân này, tôi nhất định thức đợi bánh chín bên ngọn lửa hồng mẹ nhóm từ que đóm ba chẻ chiều qua.