Winlinh

“Mỗi ngày là một bài thơ / Mỗi ngày là một giấc mơ diệu huyền”

Đọc câu thơ trên của Nguyễn Minh Khang, tôi cảm thấy thêm yêu cuộc đời. Bởi nghĩ đến thơ là nghĩ đến cái đẹp, nếu “mỗi ngày là một bài thơ”, thì cuộc đời này thật thú vị, thật đáng sống. “Bài thơ” và “giấc mơ” đều đem lại cảm giác nhẹ nhõm, ảo diệu. Cuộc đời cũng thế, cần có sự “diệu huyền” giữa bộn bề lo toan, trăn trở, để con người có thể làm được nhiều điều đẹp đẽ hơn trong hành trình sống còn nhiều gian nan. Sự “diệu huyền” không tự nhiên có, mà do chính chúng ta tạo nên bằng nỗ lực sống đẹp. Với tôi, Nguyễn Minh Khang là một người sống đẹp như thế, bắt đầu từ những vần thơ…

***

Ấn tượng với tập thơ “Hằng đêm” vẫn chưa phai nhạt thì tôi đã lại được cầm trên tay tập thơ mới “Dấu thời gian” của Nguyễn Minh Khang, chứng tỏ sức làm việc miệt mài của người cầm bút. Tôi đã đọc một mạch tập thơ này (hiếm có tập thơ nào khiến tôi đọc một mạch như thế) và thực sự hứng thú. Ngay lập tức chắp bút viết đôi dòng cảm nhận, dù biết rằng ngôn từ của mình còn ngây ngô, sự cảm nhận của mình còn nông cạn trước một tâm hồn thơ sâu sắc.

Không kể bìa thơ có màu sắc vàng – xanh trầm rất “thời gian” với rặng mây – núi mờ ảo gợi cho người đọc một hình dung miên man về bước đi của ngày tháng; không kể lối trình bày xen kẽ tranh ảnh minh họa; không kể font chữ nền nã phù hợp với nội dung thơ…, chỉ riêng cái tựa đề đã làm nên một dấu ấn. Tựa đề “Dấu thời gian” thể hiện dấu vết được lưu lại của ngày tháng trong hành trình đời người. Dù thời gian là khái niệm trừu tượng, vô hình, chỉ vận động theo một chiều duy nhất từ quá khứ đến hiện tại và tương lai, nhưng bằng cái nhìn tinh tế của tác giả, nó đã được in dấu lại tươi mới trong từng chi tiết của đời sống. Đặt tựa đề cho tập thơ như thế, chắc chắn Nguyễn Minh Khang hiểu rất rõ vai trò của thời gian trong đời sống. Khi con người ý thức được sự vận hành của thời gian, sẽ khiến thời gian trở nên có nghĩa, dù đó là thời gian đã qua.

Ký ức chiến tranh – Nghĩa tình đồng đội

Một mảng đề tài quen thuộc, trở đi trở lại trong thơ Nguyễn Minh Khang là hình ảnh người lính: người lính trong ký ức và trong hiện tại. Người quen thơ Nguyễn Minh Khang hiểu rằng, dù làm thơ về đề tài nào đi nữa thì mảng đề tài người lính không bao giờ ngừng lại trong mạch thơ anh. Nỗi nhớ, nỗi ám ảnh, ký ức về cuộc chiến và đồng đội luôn còn lại nguyên vẹn. Tuy đã trở lại thời bình, hòa nhịp vào đời sống sôi động, nhưng những ngày bom đạn khốc liệt bên đồng đội yêu dấu đã là một phần máu thịt của anh mà không ai có thể tước bỏ.

Đọc bài thơ “Phim trong thành cổ” có ai không rưng rưng khi người sống và người chết đang ngồi bên nhau để cùng ôn lại những khoảnh khắc hào hùng mà cũng đầy đau thương mất mát: “Buổi chiếu phim nào như buổi chiếu này không?/ Hàng ghế trước dành cho người liệt sỹ/ Nền cháy đỏ các anh ngồi lặng lẽ/ Phim chiếu về anh đang bắn đạn đỏ nòng”. Anh còn trăn trở với người lính thời bình, sau cuộc chiến họ sống như thế nào, tinh thần họ ra sao: “Người về sau chiến thắng/ Khắc khoải đời mưu sinh” (Ký ức); “Thanh bình giữa chốn quê nhà/ Chiếc xe lăn, bóng chiều tà loay hoay/ Cuộc đời xoay những vòng xoay/ Sáng chiều với chiếc xe này tự lăn” (Anh thương binh và chiếc xe lăn). Từ “khắc khoải”, “loay hoay” thể hiện sự khó khăn của người lính trong việc hòa nhập vào thực tại, người lính không chỉ đối diện với nỗi đau thân thể mà hơn nữa còn phải đối diện với những thử thách khắc nghiệt của đời sống. Lời thơ đồng cảm mà chỉ có những người từng đi qua chiến tranh như Nguyễn Minh Khang mới có thể thốt ra.

Cái tình với người lính của anh thể hiện rõ nhất trong những bài thơ gọi hồn đồng đội: “Ký ức giữa thời bình/ Không nguôi ngoai nỗi nhớ/ Tháng ngày luôn trăn trở/ Đồng đội nằm nơi đâu” (Ký ức). Nhất là vào thời điểm cuối năm, khi nhà nhà xum họp quây quần, anh càng thương đồng đội mình hơn: “Hồn đồng đội chín mười phương/ Chiều ba mươi tết nhớ đường về quê” (Đón anh ngày tết cổ truyền); “Còn những ai chôn vội/ Hồn vẩn vơ nơi chốn núi rừng… Đồng đội gối đất nằm sương/ Chiều ba mươi tết khói hương nhớ về” (Nghĩa trang chiều ba mươi tết). Những chuyến đi thăm đồng đội không khiến anh nguôi ngoai nỗi nhớ: “Đêm mênh mông mong đồng đội về cùng/ Bập bùng đèn hoa giăng lưới/ Cầu siêu cho những người đồng đội/ Một thời thấm máu Khe Sanh” (Khe Sanh đêm cầu nguyện). Nỗi đau không chỉ dừng lại ở quá khứ, nó còn dai dẳng trong lòng những người thân của họ: Nghĩa trang liệt sỹ quê tôi/ Ba ngày một đám tang khô/ Bảy ngày một nhà nhận huyệt (Còn mãi chờ anh). Chữ “đám tang khô” không khỏi khiến người đọc giật mình, ngậm ngùi. Bên cạnh đó, những bài thơ như Làng Ho, Hang tám cô, Liệt sỹ vô danh, Nghĩa trang làng Cùa, Liệt sỹ tuổi đôi mươi, Tháng tư nhắc nhớ một thời, Đồng đội của tôi… cũng để lại cho người đọc những xúc cảm bâng khuâng, những suy ngẫm về chiến tranh và mất mát. Bằng thơ, Nguyễn Minh Khang muốn lưu lại ký ức chiến trường để “cho quá khứ sẽ không là dĩ vãng/ cho quá khứ sẽ không vào tĩnh lặng” (Mùi cỏ cháy). Nỗi ám ảnh về chiến tranh không phải là sự sợ hãi hay những kể lể về sự khổ đau, mà là ám ảnh về sự cô đơn của đồng đội đã hy sinh còn nằm lại chiến trường, đó mới thực sự là tính nhân văn đáng trọng trong thơ Nguyễn Minh Khang.

Triết lý sâu sắc từ những điều giản dị

Đọc thơ Nguyễn Minh Khang mới thấy anh trăn trở, suy tư nhiều về cuộc sống. Thơ là ngôn ngữ đẹp nhất giúp anh biểu đạt những suy nghĩ của mình. Từ những chi tiết nhỏ bé, anh rút ra những điều sâu sắc khiến người đọc không thể không dừng lại suy nghĩ, ngâm ngợi cùng anh. Quan niệm về cà phê của anh cũng rất tinh tế: “Cà phê máy lạnh giết chết thời gian/ Cà phê vườn cà phê du hí/ Cà phê bụi cà phê tri kỷ” (Không gian café). Cà phê “máy lạnh” thể hiện sự hưởng thụ, “cà phê vườn” thì nuông chiều cảm xúc, chỉ có “cà phê bụi” mới đem lại cho người nghệ sĩ âm thanh chân thực của cuộc sống, từ đó chiêm nghiệm ra nhiều điều ý nghĩa mà “máy lạnh” không đủ sức đem lại được. Trong mọi việc, anh cũng có một đúc kết thật hay để nhắc nhở con cái mình: “Đừng so đo, chớ suy bì/ Bền lòng, vững chí việc gì cũng vui” (Tấm lòng son)… Loạt thơ thể hiện sự chiêm nghiệm, triết lý của tác giả đã cho thấy một tư duy thơ logic, chịu đào sâu suy nghĩ để đúc kết ra những chân lý dù giản dị nhưng sâu xa.

Quê hương hiện ra từ nỗi nhớ

Trong tập thơ, tôi thích nhất là những câu thơ quê của Nguyễn Minh Khang. Những câu thơ bình dị, nhẹ nhàng, dường như tuôn ra không cần chỉnh sửa mà vẫn không hề dễ dãi. Qua những câu thơ ấy, người đọc thấy hiện lên một miền quê thanh bình, mộc mạc, ấm áp tình người: “Miền quê tôi em có về cùng/ Ngọt lịm bờ môi hương chuối mỏng” (Hương chuối cốm). Tác giả dùng những từ rất hay để miêu tả thiên nhiên như “gió the the”, “hương chuối mỏng” khiến người đọc có thể tự do tưởng tượng ra hơi gió, hương chuối thật thân thuộc nhưng cũng rất đặc biệt. Trong “Sắn khoai, đậu đỗ, dưa cà/ Nhãng quên vị ấy ắt là mất quê” (Quà quê), tác giả dùng chữ “nhãng” thay cho chữ “lãng”, chất quê đã trở nên đậm đà hơn. Ở miền quê hương ấy, thời thơ ấu được tác giả miêu tả là một vùng tuổi thơ đẹp đẽ nhiều kỷ niệm: “Chân ngâm bùn tím màu da/ Tay khua cỏ rối cóng tà áo bông” (Mưa gió tháng ba) hay “Ta vẫn là cu Típ ngày xưa/ Ngày cắt cỏ chăn trâu đánh bi đánh đáo/ Rét căm căm lội đồng bắt con cá cóng/ Nắng chang chang bắt cua dội trên bờ” (Kỷ niệm thời thơ ấu). Và trên hết là cái tình quê thật thà, sâu đậm mà người ta khó thấy ở thành thị xô bồ: “Người quê tôi nặng tâm tư/ Người nhập cư với ngụ cư quây quần” (Quê nghèo). Bên cạnh thiên nhiên thênh thang, hình ảnh mẹ, em, người dân quê hồn hậu và cả hình ảnh của chính nhà thơ đã làm cho quê hương của tác giả nói riêng và những miền quê Việt Nam tác giả đã đặt chân đến trở nên đẹp đẽ, thơ mộng và thiêng liêng hơn.

Trở trăn nỗi niềm thế sự

Từ quê mình tới quê người, từ nước mình sang nước bạn, đến đâu nhà thơ cũng thấy có nhiều điều để nói. Không nỗi buồn trăn trở thì là nỗi nhớ vấn vương hoặc thanh bình hơn là những lời thơ tả cảnh trong lành, lãng mạn. Vậy là thấp thoáng trong con người thơ Nguyễn Minh Khang còn có cả một nhà báo, một nhà triết học, một nhà tâm lý học, một họa sỹ… Tâm hồn đó dường như chưa bao giờ ngừng suy nghĩ, chiêm nghiệm và yêu thương. Ở nước mình thì “Ruộng khô, bờ cạn do đâu?/ Thủy điện tăng nhiệt, ngăn đầu chặn đuôi…/ Phải chăng tất cả do trời?/ Cứ đập, cứ phá, hỡi ôi… tan tành” (Tàn phá); “Quy hoạch mang lại những gì/ Mà quê nhà phải rời đi khỏi làng?” (Tấc đất tấc vàng). Qua Trung Quốc, nhà thơ không khỏi băn khoăn về tính cách “ai cũng biết” của anh bạn láng giềng: “Trung Hoa đang thời đại công trường/ Mở cửa mà kín cổng cao tường/ Trí tuệ loài người thu nạp lại/ Khôn của riêng mình chẳng chia ai” (Trung Hoa thời mở cửa). Sang nước Nga xa xôi, tác giả cũng không khỏi đau lòng nêu lên câu hỏi “Emeral, đóng cửa rồi ư? Theo vết chợ Vòm/Người Việt bơ vơ/ Ngẩn ngơ nơi đất khách” (Emeral nỗi bơ vơ). Đến nước Mỹ, thăm tượng đài ở Washington, Nguyễn Minh Khang đã viết những câu thơ phê phán sự phi nghĩa của chiến tranh và sức mạnh của tình yêu: “Washington hỡi những tâm hồn/ Những cái đầu nóng lạnh/ Hãy để tình yêu là sức mạnh/ Chiến tranh ư? Hoa úa dưới tượng đài” (Tưởng niệm)… Còn nhiều nữa những vùng đất tác giả đã đi qua như: Lasvegas – “thành phố của những người sống vội”, Triều Tiên  – “cờ giới tuyến tranh nhau cao thấp”, Hàn Quốc – “xứ sở sương mù, ngàn năm văn hiến” hay Lào với “Xiêng Khoảng trời mây, Đồng Chum giăng nắng”… đều khiến hồn thơ tuôn trào, thơ lúc này trở thành nhật ký chuyến đi sống động.

Thơ dặn mình

Nhà thơ có một niềm hạnh phúc, một sự ủi an đặc biệt mà những người không làm thơ khó có thể cảm nhận được. Những khi buồn, hoang mang, cô đơn, người làm thơ luôn có thơ là bạn tri kỷ. Nguyễn Minh Khang có nhiều bài thơ nói với mình, dặn dò mình, như là cách tự an ủi, động viên bản thân, nhắc mình sống cho “tịnh tâm”, “thanh thản”: “Cuộc đời ánh chớp có rồi không/ Giấc mơ chẳng bao giờ là thực/ Trở lại bình yên tịnh tâm cõi Phật/ Dòng đời lặng lẽ thời gian” (Dấu vết thời gian). “Già trẻ, buồn vui cũng điểm dừng/ Đời vô thường ánh chớp/ Tĩnh tâm và chân thật/ Thanh thản đời ung dung” (Ung dung). Có lúc nhà thơ lại tự trào thật vui, thật trong trẻo: “Một củ su hào, hai quả cà chua/ Một lon gạo lứt là vừa tối nay/ Cuộc đời đã hết vòng xoay/ Cơm rau đạm bạc, đủ ngày tháng trôi/ Thảnh thơi yên phận với đời/ Thần tiên trần thế ơi người đồng cam (Đạm bạc). Anh đưa ra những đúc rút vừa ngắn gọn vừa ý nghĩa, chỉ vài câu thơ đã toát lên một triết lý, một quan niệm sống đúng đắn: “Làm việc miệt mài/ Ăn đại khái/ Tâm hồn sảng khoái/ Phải trái phân minh/ Sống hết lòng mình/ Cuộc đời thanh thản” (Làm việc). Bao nhiêu năm làm việc trong ngành xuất bản, người làm thơ suốt đời gắn bó với sách, lấy sách làm niềm vui lớn của mình: “Tuổi già đọc sách ấy niềm vui/ Tâm đắc văn chương ngẫm sự đời” (Niềm vui); “Ngày đọc vài trang sách/ Đêm nghe mấy vần thơ” (Thi vị). Anh luôn coi lời nói không phải là thứ lời dễ dãi, tự phát mà thể hiện nhân cách, lối sống của một con người, nên anh dặn mình “Đừng suồng sã để lòng sám hối/ Cả cuộc đời lời nói dẫn ta đi (Lời nói). Qua nhiều trải nghiệm buồn vui, sướng khổ của “cuộc đời vinh nhục đục trong”, Nguyễn Minh Khang nghiệm ra rằng: “Đừng mong điều gì hoàn hảo/ Gập ghềnh kề phía bên kia/ Đừng như thủy tinh tráng lệ/ Vỡ ngay sau cái đụng hờ” (Điểm dừng). Con người sống mà biết “tri túc” chẳng phải là đã biết sống lắm sao!

***

Nếu làm thơ chỉ để thỏa mãn cái tôi với những lời lẽ thở than ủy mị hay ru ngủ, đề cao mình thì thơ sẽ không đầy đủ giá trị như người đời xưng tụng. Với Nguyễn Minh Khang, thơ là đời, thơ thể hiện cái tình nhưng không chỉ là cái tình riêng tư mà là tình người, tình đời, tình yêu quê hương đất nước và cao hơn nữa là tình yêu nhân loại. Thơ Nguyễn Minh Khang phong phú về nội dung, giàu nhạc cảm, ngôn ngữ giản dị nhưng không tẻ nhạt, dễ dãi. Chính vì thế mà người đọc thơ của anh không có cảm giác buồn bã, chán trường, cũng không thấy nặng nề dù anh vẫn trăn trở sâu xa về nhân tình thế thái. Tính thời sự trong thơ khiến cho nhiều bài thơ trở thành một bài báo nghệ thuật. Những mảng thơ tưởng như độc lập nhưng đứng chung với nhau trong một tuyển tập bỗng trở nên gắn kết, mà chất keo dính chính là tâm hồn tràn ngập yêu thương của một công dân, nhà thơ sống có trách nhiệm với đời. Hơn 130 câu thơ, câu đối ý nghĩa đã làm nên một “Dấu thời gian” đáng nhớ trong lòng bạn đọc, đem lại cho đời sống văn học nghệ thuật một làn hương dịu nhẹ, mà như Nguyễn Minh Khang đã viết “Thời gian nước chảy mây trôi/ Dòng thơ góp chút mật đời tỏa hương”.

_____________

Viết tháng 12/2012.