Winlinh

Một cuốn sách có thể khiến bạn đọc để mắt tới không chỉ bởi màu sắc cuốn hút, độ dày đáng nể, mà hơn cả chính là tựa đề của nó. Tự thân cái tên “Nguyễn Đình Chú tuyển tập” dù nghe chân phương nhưng đã đủ giữ mắt bạn ở lại, bởi đơn giản, tuyển tập này là của Giáo sư Nguyễn Đình Chú – Nhà giáo Nhân dân, người đã ươm những hạt giống tâm hồn cho bao thế hệ.

Giáo sư Nguyễn Ðình Chú sinh năm Kỷ Tỵ (1929) tại xã Thượng Xá, nay là xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An trong một gia đình Nho giáo có truyền thống yêu nước thân dân. Ông từng là sinh viên xuất sắc của khoa Văn trường Ðại học Sư phạm Hà Nội, sau đó được Nhà trường giữ lại làm công tác giảng dạy và kinh qua nhiều chức vụ quan trọng, góp phần vào sự phát triển chung của ngành giáo dục. Không kể việc đào tạo hệ cử nhân, ông đã hướng dẫn trên 50 luận văn và 14 luận án tiến sĩ; có nhiều bài viết và công trình khoa học giá trị cao; cũng là chủ biên của sách giáo khoa và sách giáo viên Ngữ văn 6 (phần Văn học), Văn 10, Văn 11 (thí điểm, cải cách, chỉnh lý hợp nhất). Nhận thấy vai trò to lớn của Giáo sư Nguyễn Ðình Chú trong sự nghiệp giáo dục Việt Nam, Nhà xuất bản Giáo dục đã xuất bản “Nguyễn Ðình Chú tuyển tập” với mong muốn lưu lại cho đời một nhân cách, một tấm gương về trí tuệ, tâm huyết và lòng yêu nghề vô hạn.

“Nguyễn Ðình Chú tuyển tập” nằm trong số các bộ sách tham khảo lớn, có giá trị khoa học và thực tiễn cao, mang ý nghĩa chính trị – văn hóa, giáo dục sâu sắc, được trình bày và in ấn đẹp (gọi là sách tham khảo chất lượng cao), do Nhà xuất bản Giáo dục ấn hành nhân kỷ niệm 55 năm ngày thành lập của mình; nhằm đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu, giảng dạy của học sinh, sinh viên, giáo viên phổ thông, giảng viên đại học, cán bộ nghiên cứu, cán bộ quản lý giáo dục và đông đảo bạn đọc, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, dân trí xã hội trong thời kỳ mới. Tham gia biên soạn mảng sách này là các nhà khoa học đầu ngành, nhà giáo, nhà quản lý giỏi, nhiều kinh nghiệm, có uy tín đối với độc giả. “Nguyễn Ðình Chú tuyển tập” do PGS.TS. Nguyễn Công Lý tuyển chọn và giới thiệu, là tuyển chọn các công trình tiêu biểu của Giáo sư Nguyễn Ðình Chú đã được công bố trên các sách và tạp chí (từ năm 1958 đến nay) được đồng nghiệp, các nhà khoa học và bạn đọc ghi nhận, hoan nghênh.

Với các bài viết tiêu biểu cho tư duy, phong cách của Nguyễn Ðình Chú, bạn đọc có thể yên tâm từ nay mình đã có một tư liệu tham khảo có giá trị, thiết thực với nhiều góc nhìn sáng tạo từ tác giả. Các tiểu luận, bài viết vốn ra đời trong từng hoàn cảnh cụ thể và riêng biệt, nhưng Tuyển tập đã sắp xếp lại thành hệ thống, trật tự theo yêu cầu nhận thức về lịch sử văn học Việt Nam, bao gồm những vấn đề khái quát chung, tiếp đó là những vấn đề cụ thể thuộc lịch trình vận động của hai thời kỳ văn học trung đại và cận – hiện đại, cụ thể chia thành ba phần như sau:

Phần 1 nêu Mấy vấn đề chung về lịch sử văn học Việt Nam (gồm 8 bài viết) được Giáo sư Nguyễn Ðình Chú tập trung phân tích về lịch sử văn học Việt Nam với một cái nhìn tổng quát, sâu rộng. Qua cái nhìn đa diện của ông, cấu trúc tổng thể của nền văn học dân tộc được nhận thức trọn vẹn, diện mạo của nền văn học Việt Nam được hiện lên đầy đủ. Ông đã đưa ra nhiều hướng tiếp cận mới, hợp lý đối với cách sắp xếp hệ thống lịch sử nói chung và những ý tưởng đột phá đối với những vấn đề cụ thể trong nền văn học. Liên quan việc phân kỳ lịch sử văn học Việt Nam, ông đề nghị bổ sung thêm một khái niệm công cụ nữa cho việc phân kỳ là “phạm trù văn học” (bên cạnh việc phân kỳ quen thuộc dựa trên các bình diện: vương triều phong kiến, theo thời gian, theo từng thế kỷ, theo các mốc lớn của lịch sử…). “Phạm trù văn học” được ông xác lập nội hàm một cách hệ thống và chặt chẽ gồm ba bộ phận: Những yếu tố gián tiếp chi phối văn học, những yếu tố trực tiếp liên quan tới văn học và những yếu tố thuộc chính bản thân nền văn học. Bổ sung cách phân kỳ này, việc nhận thức về quá trình vận động của lịch sử văn học dân tộc nói chung và về tác giả, tác phẩm cụ thể của mỗi phạm trù văn học sẽ được nâng cao rõ rệt.

Phần 2 giới thiệu Về văn học trung đại Việt Nam (gồm 38 bài viết), ông nhắc đến nhiều tên tuổi làm nên cốt cách văn học thời kỳ bấy giờ như Nguyễn Trãi, Nguyễn Dữ, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Tú Xương…, trong đó tác giả văn học được ông dành nhiều bút lực và nhiệt tình, tập trung hơn cả là Nguyễn Du, Nguyễn Ðình Chiểu và Tú Xương. Ðối với tác phẩm “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ, bằng cách tư duy trừu tượng khoa học và tư duy triết học, tác giả đã đưa ra cách hiểu nội dung tác phẩm hoàn toàn mới. Trong bài viết “Nghĩ thêm về Chuyện người con gái Nam Xương”, tác giả cho rằng, việc mặc định chủ đề tư tưởng cho tác phẩm như lâu nay (“nỗi khổ của phụ nữ do chế độ nam nữ bất bình đẳng và chiến tranh gây nên”) chỉ mới là giá trị lộ thiên, còn giá trị sâu xa của tác phẩm chính là “sự mong manh, vô cùng mong manh đối với hạnh phúc của người đàn bà, bởi sự sống vốn những thứ ma quái, trớ trêu muôn đời chẳng liên quan đến hình thái xã hội, đến chiến tranh”. Từ đó, ông cho rằng “Chuyện người con gái Nam Xương” có ý nghĩa triết học sâu hơn, cao hơn “Truyện Kiều”, bởi nó đụng chạm vào được cái sự ma quái có thực trong cuộc sống của người đàn bà muôn nơi, muôn thuở. Bài viết trên được nhiều người thích thú là nhờ có cách nhìn triết học và mới mẻ như thế. Còn trong bài “Vấn đề “ngã” và “phi ngã” trong văn học Việt Nam thời trung đại”, Giáo sư Nguyễn Ðình Chú đã có góc nhìn triết học tường tận về sự sống con người – cá thể để dẫn đến cách nhìn hiện tượng “ngã” và “phi ngã” trong văn học Việt Nam thời kỳ trung đại rất thuyết phục, khiến Giáo sư Lê Trí Viễn khi đọc bài này cũng phải thốt lên “ông Chú đã dạy lại chúng ta những điều này”.

Phần 3 bàn luận Về văn học cận – hiện đại Việt Nam (gồm 33 bài viết), tác giả đã có cách nhìn mới mẻ về thời cuộc, làm nổi bật những tác giả có sức ảnh hưởng lớn đến sự phát triển văn học của thời kỳ mới như Phan Châu Trinh, Nguyễn Thượng Hiền, Ngô Ðức Kế, Hoàng Ngọc Phách, Hoài Thanh,… trong đó dày công hơn là với Phan Bội Châu, Tản Ðà, Hồ Chí Minh. Cùng với thành quả nghiên cứu tác gia, tác phẩm là các tiểu luận khái quát chung hay từng bộ phận thuộc thời kỳ văn học cận – hiện đại. Ðáng chú ý, trong bài “Cuộc tranh luận về quan điểm nghệ thuật thời kỳ 1935-1939”, tác giả đã có sự nhìn nhận về cuộc tranh luận sau gần hai phần ba thế kỷ một cách khoa học, khách quan, với sự khảo cứu công phu, phân tích xác đáng và chứng minh cụ thể, thấu tình đạt lý.

Trên chặng đường mình đi, Giáo sư Nguyễn Ðình Chú đã để lại niềm tin yêu với đồng nghiệp, học trò và đông đảo bạn đọc. Học trò Phúc Sơn (K55C khoa Ngữ Văn – Ðại học Sư phạm Hà Nội) đã viết về người thầy của mình như sau: “Hơn nửa thế kỷ trước, khi là sinh viên Văn khoa như chúng tôi bây giờ, anh sinh viên Nguyễn Đình Chú đã được học với nhiều vị “sư biểu” của nền giáo học Việt Nam thời bấy giờ. Ở thế hệ “một đi không trở lại” đó, Nguyễn Đình Chú học được đức độ của GS. Đặng Thai Mai, uyên bác của GS. Cao Xuân Huy, trí tuệ của GS. Trần Đức Thảo… Tư duy tích hợp Văn – Sử, Văn – Triết, Văn – Sử – Triết đã giúp thầy có một cái nhìn biện chứng về khoa học văn học”. Nhờ có sự vận dụng tư duy triết học và tư duy trừu tượng khoa học cộng với thái độ trung thực, khách quan và thực sự cầu thị, Giáo sư Nguyễn Ðình Chú đã được Giáo sư Trương Chính nhận xét: “Trong những người đồng nghiệp, tôi trọng anh Chú nhất, bởi anh ấy thành thực với đời và với bản thân mình. Theo tôi đấy mới là người biết sống”.

Cái hay của các bài viết được chắp bút bởi Giáo sư Nguyễn Ðình Chú là viết về văn học bằng tư duy khoa học nhưng lại không khô khan, cứng nhắc, khó hiểu, khó cảm. Mỗi bài viết là một tác phẩm nghệ thuật đích thực, người thưởng thức sẽ không chỉ thấy tác giả là nghệ sĩ, mà sau khi được chiêm nghiệm những câu chữ đó cũng thấy mình trở thành người biết nhìn ra những giá trị sâu sắc từ những gì tác giả truyền tải. Một số bức ảnh được đính kèm trong Tuyển tập đã giúp minh họa rõ hơn về những khoảnh khắc đáng nhớ trong cuộc đời Giáo sư Nguyễn Đình Chú đã được Nhà xuất bản Giáo dục ưu ái trình bày bằng loại giấy sáng, bóng, mịn, mềm, thể hiện sự trân trọng của những người làm sách đối với người thầy giáo đáng kính. Với 1094 trang sách chứa một hàm lượng lớn trí tuệ sâu sắc của Giáo sư Nguyễn Ðình Chú, Nhà xuất bản Giáo dục đã giúp bạn đọc bắc nhịp cầu nối đến với một tâm hồn mẫn tiệp. Sách xuất bản năm 2012 với số lượng 600 cuốn chắc sẽ còn tái bản nhiều lần mới đáp ứng đủ nhu cầu bạn đọc trong việc tìm hiểu cuộc đời, sự nghiệp Giáo sư Nguyễn Ðình Chú và những góc nhìn độc đáo của ông về văn học Việt Nam.

____________

Viết xong 15.7.2012.