Winlinh

Trong các loại vải may trang phục, lụa tơ tằm luôn được xếp hàng đầu bởi nó có nguồn gốc tự nhiên, được dệt bằng những sợi tơ do chính con tằm nhả ra.

Tương truyền, từ thời Vua Hùng, dân ta đã biết trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa. Qua đôi bàn tay khéo léo của những người thợ Việt, biết bao dải lụa mềm mượt óng ả đã ra đời và tỏa đi muôn nẻo. Xưa, lụa tơ tằm chủ yếu chỉ dành cho vua chúa hoặc những gia đình khá giả bởi giá thành cao. Nay, lụa được sử dụng phổ biến hơn, song chúng không bị nhòa lẫn bởi đặc thù chất liệu là sợi tơ tự nhiên, hút ẩm tốt, mỏng nhẹ, đem đến cho người mặc thần thái thanh tao và sang trọng. Để làm nên một tấm lụa hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua biết bao công đoạn, từ trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, lấy tơ, nhập tơ, guồng tơ, đánh ống, mắc cửi, nối cửi, dệt rồi nhuộm… Và phía sau từng công đoạn ấy là bao công sức, tâm huyết của người làm nghề mà không phải ai cũng cảm nhận được.

Để nuôi được những con tằm nhả ra tơ bền đẹp, người thợ phải cho tằm ăn lá dâu vì đây là loại thức ăn tằm hấp thụ tốt nhất. Cây dâu đạt tiêu chuẩn phải được trồng ở vùng phù sa màu mỡ, đất có độ mặn thấp. Lá dâu khi cho tằm ăn tuy không rửa nhưng phải đảm bảo sạch, không có mùi thuốc trừ sâu. Trong vòng đời kéo dài khoảng 25 – 30 ngày, tằm có 5 giai đoạn phát triển và tùy theo độ tuổi của tằm, người thợ sẽ cho tằm ăn lá theo cách phù hợp. Khi tằm còn bé thì cho ăn lá non và thái nhỏ, lúc tằm lớn thì để nguyên lá và cho tằm ăn được cả lá già. Việc nuôi tằm quyết định trực tiếp đến chất lượng sợi tơ, vì vậy người thợ phải đặc biệt chú trọng để đảm bảo tằm lớn khỏe và đầy đủ dinh dưỡng. Tằm hợp với khí hậu mát mẻ nên thường được nuôi vào mùa thu và mùa xuân. Mỗi con tằm có quy trình lột xác bốn lần. Sau khi lột xác, tằm ăn rất khỏe để chuẩn bị cho giai đoạn tạo kén, người thợ phải tiếp dâu liên tục để đáp ứng đủ nhu cầu “ăn rỗi” của tằm. Dân gian có câu “Làm ruộng ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng” vì người thợ luôn phải túc trực quanh nong tằm để đảm bảo tằm được chăm sóc tốt nhất. Sau khoảng sáu ngày ăn liên tục, tằm phát triển đến kích thước tối đa thì ngừng ăn, lúc thân tròn bóng và dần trở nên trong suốt là lúc tằm tìm nơi làm tổ. Người thợ phải nhanh tay đưa tằm lên né để tằm đóng kén.

Né là tấm phên đan bằng thân cây đay hoặc các thanh tre, thanh gỗ tạo thành các lỗ hổng hình vuông hoặc hình chữ nhật. Người thợ sẽ nhặt tằm chín từ nong sang né và tằm bắt đầu giai đoạn nhả tơ kéo dài từ 3 – 8 ngày. Trong tuyến nước bọt của tằm có Protein nên khi tằm nhà tơ ra không khí chúng sẽ khô và tạo thành các sợi tơ dai bền. Tằm nhả tơ từ ngoài vào trong, phần tơ được nhả ban đầu bao bên ngoài lá áo kén, sau đó tằm sẽ chạy quanh bên trong chiếc áo kén và nhả tơ cho đến khi đầy kén. Giai đoạn này, né được đưa ra ngoài ánh nắng nhẹ, giúp cho kén được khô và có màu vàng óng. Sau khi gỡ kén khỏi né, người thợ sẽ dàn đều kén trên nong để loại bỏ những kén không đạt chất lượng. Kén tằm phải mẩy, nhiều tơ, ít áo kén, dễ kéo tơ và đồng đều nhau. Tiếp đến là quy trình ươm tơ để kéo sợi tơ từ kén tằm thành sợi tơ tằm. Người thợ cho kén tằm vào đảo trong nồi nước sôi để làm cho lớp keo tơ Secirine tan ra giúp kén mềm, dễ rút sợi. Kén tằm được người thợ khỏa nước liên tục và cuốn vào guồng kéo sợi quay thành từng bó tơ dài rồi phơi lên sào cho khô. Sau khi phơi xong, tơ sẽ được cuốn vào những ống suốt để chuẩn bị cho quy trình dệt. Tùy theo chất lượng tơ, cách xử lý sợi tơ và cách xoắn sợi tơ, ta sẽ có những loại tơ khác nhau như sợi mốt, sợi mành, sợi đũi, sợi đơn, sợi khổ, sợi xoắn… rồi tùy theo cách dệt lại cho ra những loại vải khác nhau.

Theo phương pháp truyền thống, vải lụa được dệt bằng khung cửi. Người thợ dệt phải có tay nghề khéo léo, tỉ mỉ kiên nhẫn thì mới dệt được tấm vải ưng ý. Kiểu dệt cổ truyền là phối hợp các loại sợi dọc và ngang bằng cách tay đưa, chân dậm cùng lúc sao cho sợi dọc và sợi ngang khít với nhau với độ dày vừa phải. Các sản phẩm dệt ra từ tơ tằm rất đa dạng như gấm, vân, lĩnh, đoạn, vóc, the, sa, xuyến, băng, cấp, lượt, lương, lụa, là, nhiễu, kỳ cầu, đũi, sồi, nái… nhưng lụa vẫn là sản phẩm chính, được ưa dùng nhất. Những vuông lụa dệt xong chỉ có màu trắng ngà hay vàng mỡ gà, muốn nhuộm màu thì phải qua khâu truội tơ để gột sạch lớp keo tằm cho vải bám màu. Đầu tiên phải ngâm lụa mộc trong nước của lá trà, trầu không, bạch đàn… để vải giảm nhăn và được kháng khuẩn. Sau đó, người thợ sử dụng các nguyên liệu tự nhiên như hột rành rành, lá bàng, than, gạch, mặc nưa… để nhuộm các màu theo ý muốn. Ví dụ muốn nhuộm màu nâu thì dùng củ nâu, màu thâm thì ngâm nước bùn, nâu đỏ thì dùng sâu cánh kiến, tím đỏ thì dùng củ dền… Ngày nay, nhiều nơi đã sử dụng máy dệt để cho ra sản lượng lớn và nhuộm vải bằng hóa chất để vải có màu sắc nét và khó phai hơn. Tuy nhiên nhiều người vẫn trân quý cách làm truyền thống nên vẫn tìm đến những nơi dệt cửi, nhuộm nguyên liệu tự nhiên để có được những tấm lụa màu sắc mộc mạc gần gũi.

Để có được những sản phẩm như trên, không thể không nhắc đến các làng nghề truyền thống có tiếng như Vạn Phúc, Phùng Xá (Hà Nội), Nha Xá (Hà Nam), Cổ Chất (Nam Định), Duy Duyên, Mã Châu (Quảng Nam), Tân Châu (An Giang), Bảo Lộc (Lâm Đồng)… Bạn muốn ghé thăm các làng lụa hãy đến Cổ Chất xem người dân ươm tơ, đến Nha Xá tận hưởng vẻ đẹp của ngôi làng có truyền thống dệt lụa 600 năm, đến Phùng Xá nằm bên bờ sông Đáy rộn tiếng thoi đưa và xem người dân dệt lụa từ tơ sen độc đáo. Và điểm dừng chân đáng nhớ sẽ là làng lụa Vạn Phúc nằm bên con sông Nhuệ, được xem như cái nôi của nghề sản xuất tơ lụa xứ Bắc với áo lụa Hà Đông đã trở thành biểu tượng tao nhã của người Thăng Long Kẻ chợ. Về miền Trung, bạn hãy tìm làng lụa Mã Châu để được sở hữu những dải lụa được dệt từ những sợi tơ từ con tằm ăn lá cây dâu trồng nơi phù sa của ba con sông Thu Bồn, Vu Gia và Bà Rén. Cuối cùng, không thể quên thủ phủ tơ tằm Bảo Lộc, nơi chiếm 70% giá trị sản lượng tơ tằm cả nước với quy trình sản xuất hiệu quả nhờ điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp.

Qua bao năm tháng, trải bao nắng mưa, những sợi tơ tằm vẫn miệt mài dệt nên giấc mơ đẹp đẽ đậm đà bản sắc Việt.

https://heritagevietnamairlines.com/muon-neo-duong-to/