Quản Bạ là một huyện miền núi thuộc tỉnh Hà Giang, nằm cách trung tâm thành phố khoảng 46km về phía Bắc. Đây là nơi quy tụ nhiều đồng bào dân tộc sinh sống, trong đó dân tộc Dao chiếm số lượng đông đảo nhất. Người Dao đỏ ở Quản Bạ có phong tục, tập quán, tín ngưỡng và văn hóa rất đặc trưng, góp phần làm nên bản sắc độc đáo của một vùng đất mà ai đã đến hẳn sẽ không muốn rời.
Tới thăm mảnh đất Quản Bạ núi non hiền hòa, du khách sẽ được gặp những người Dao đỏ chân chất trong các phiên chợ nhộn nhịp sắc màu, trên nương rẫy trù phú hoặc dưới các mái nhà lợp ngói âm dương cổ kính. Họ dường như hài lòng với cuộc sống giản đơn ấy, cứ chăm chỉ làm lụng và say sưa ca hát giữa núi rừng thư thái bình yên. Người Dao sinh sống ở nhiều vùng miền nhưng sinh hoạt cộng đồng vẫn mang tính khép kín. Họ duy trì giao tiếp bằng ngôn ngữ Dao và luôn ý thức phải truyền lại ngôn ngữ ấy cho các thế hệ sau. Khi dựng vợ, gả chồng cho con, người Dao cũng muốn gả trong cộng đồng để giữ được ngôn ngữ và phong tục tập quán của tộc người mình. Công việc quen thuộc của người Dao đỏ chủ yếu là làm nương rẫy để trồng lúa ngô, chăn nuôi, làm trang sức bạc, dệt vải, thuê thùa, trồng cây thuốc, trồng bông, làm nông cụ và se hương… Dân tộc Dao đỏ cùng các dân tộc anh em quanh vùng thường tham gia các buổi chợ phiên Tráng Kìm, Quản Bạ để cùng trao đổi, bán mua và giao lưu văn hóa. Những ngày có phiên chợ, người Dao đỏ lại xúng xính váy áo thổ cẩm sặc sỡ, trên lưng gùi nông sản, thực phẩm, trên tay đôi khi dắt cả vật nuôi… xuống chợ tụ họp.
Văn hóa tâm linh là yếu tố vô cùng quan trong trong đời sống dân tộc Dao, thể hiện đặc biệt qua các nghi lễ cúng bái và lễ hội. Người Dao đỏ có nhiều lễ và hội đặc sắc như lễ cấp sắc, lễ nhảy lửa, lễ ma khô, ngày kiêng sấm sét, ngày kiêng hổ… Người Dao đỏ còn có lễ bắt cá rất vui nhộn vào tháng ba âm lịch hàng năm. Khi ấy, các nam thanh nữ tú sẽ thi nhauc bắt cá, ai bắt được nhiều cá và bắt được cá to thì rất phấn khởi vì tin rằng gia đình mình sẽ có một năm đủ đầy, may mắn, bình an. Số cá bắt được tại lễ hội sẽ gom lại và chia đều cho các nhà, và những con cá ấy cũng được làm cơm để cúng tổ tiên. Đặc biệt, đối với người Dao, lễ cấp sắc là một trong những lễ rất quan trọng vì họ quan niệm người được cấp sắc mới thực sự là người trưởng thành, có quyền tham gia vào công việc của làng và khi chết mới được về với tổ tiên. Lễ cấp sắc dành cho con trai từ 10 tuổi trở lên, thường kết hợp làm cho nhiều người nên sẽ có nhiều thầy cúng phụ trách. Lễ được tổ chức trong suốt 2 – 3 ngày gồm rất nhiều nghi lễ cầu kỳ. Các thầy cúng sẽ đánh trống làm lễ khai đàn để mời tổ tiên về dự và xin phép tổ tiên được làm lễ cấp sắc cho đứa trẻ. Tại lễ thụ đèn, người thụ lễ được cấp đạo sắc với 10 điều cấm, 10 điều nguyện và được cấp pháp danh cũng như tên âm để khi chết họ được về với tổ tiên. Người thụ lễ lấy vạt áo để hứng gạo từ thầy cúng và cha mình rồi nhảy một số điệu theo chỉ dẫn. Cuối buổi lễ, các thầy cúng múa dâng rượu và lễ vật để tạ ơn các thần linh đã cho phép tổ chức lễ.
Về trang phục, người Dao đỏ luôn duy trì được bản sắc truyền thống đậm nét. Những người mẹ, người bà nơi đây truyền dạy cho con, cháu gái mình kỹ thuật dệt vải, thêu thùa từ bé nên phụ nữ Dao nào cũng sẽ tự may được cho mình, cho gia đình những bộ trang phục đẹp. Các đường thêu của người Dao đỏ chủ yếu là những hoa văn, họa tiết hình cây cỏ, hoa lá. Những đường chỉ thêu tỉ mỉ, cầu kỳ và cân xứng, thể hiện sự chăm chỉ cũng như tâm hồn và sức sống tươi mới của đồng bào Dao nơi đây. Quần áo của đàn ông Dao khá đơn giản, màu tối, khi trời lạnh, họ thường đội mũ nội và cổ quàng những chiếc khăn nhiều màu sắc. Trong khi đó, trang phục của người phụ nữ Dao đỏ lại rất cầu kỳ. Họ chú trọng nhấn nhá và trang trí ở các đường nẹp áo, gấu quần, hai bên ống tay, ngực áo và thắt lưng. Các bà, các cô thường mặc áo quần màu đen bên trong, bên ngoài xếp các lớp trang trí cầu kỳ gồm các dải vải buông dài quanh thân váy thêu hoặc in họa tiết rực rỡ. Bên cạnh các mảng thêu hoa văn trên ngực, họ còn gắn các dây hạt cườm nhiều màu sắc điệu đà nơi eo. Người Dao chuộng trang sức bạc nên trong các dịp quan trọng, họ thường đeo rất nhiều bạc lên cổ và quanh hông. Về mũ đội đầu, người phụ nữ Dao nơi đây thường vấn một chiếc vấn tròn màu đen cài cùng một chiếc khăn thổ cẩm với hai đuôi khăn chĩa thẳng lên cao. Phía sau lưng, họ sẽ quàng một chiếc khăn tua dua màu hồng hoặc pha trộn thêm các màu sắc khác, tạo điểm nhấn trong một tổng thể hài hòa và vô cùng điệu đà. Trang phục với người phụ nữ Dao đỏ không chỉ để che thân mà còn là nơi gửi gắm bao ước mơ, khát vọng và ẩn chứa những quan niệm về vũ trụ, nhân sinh quan vừa giản đơn mà cũng vừa kỳ bí.
Nơi núi rừng nguyên sơ bốn mùa đều đặn đi qua, người Dao đỏ vẫn tiếp nối mạch sống đặc trưng, đậm đà hơi thở nguồn cội. Mặc cho ai đến rồi lại đi, người dân nơi đây vẫn sống đời sống thuần hậu của riêng mình mà không hề hay biết mình đang góp phần gìn giữ, bảo tồn bản sắc văn hóa đậm đặc, đa dạng của dân tộc Việt 54 anh em. Ai đó vừa rời Quản Bạ về xuôi, cứ bồi hồi nhớ mãi những dáng váy rộn rã sắc màu thấp thoáng nơi dẻo núi cheo leo, hệt như những vạt hoa xinh đang nhiệt thành nở rộ trong một chiều hoàng hôn nắng vàng lấp lánh.
Winlinh 