Winlinh

Khi đi trên những con đường làng quê, nghe tiếng lục tục của những chú gà gọi bạn hay tiếng ụt ịt của lợn nhà ai thả rông, thấy mọi thứ quanh mình sao thân thuộc quá! Càng thêm yêu những con đường, những con ngõ mà khi lớn lên, tôi đã thấy chúng ở đó tự bao giờ. Trong tiềm thức tôi, đường làng như người bạn già hiền lành nhẫn nại, luôn lặng thầm bao dung nâng đỡ con người đi qua bao buồn vui cuộc sống. Đường làng ngõ xóm ở mỗi nơi đều mang trong mình những dấu ấn riêng, kết nối với chúng ta bằng thân thuộc gần gũi. Trên những con đường mộc mạc đơn sơ ấy chất chứa bao câu chuyện mưa nắng đời người. Dòng thời gian khắc lên đó những vết khắc đậm sâu, để rồi ta lại tìm thấy chính ta qua hình hài, đường nét của những con đường ngày nào mình cũng đi qua thường khi rất vô tình.

Bà tôi kể về tục cưới xưa, nhiều nơi nhà trai phải nộp cheo bằng gạch mới đúng lệ. Một số làng ở Hà Nội từng có lệ nộp gạch cưới cheo lát đường là làng Trinh Tiết (xã Đại Hưng – huyện Mỹ Đức) hay làng Bát Tràng (xã Bát Tràng – huyện Gia Lâm). Tôi nghe bà bảo một số ngôi làng ở Kinh Bắc thời trước cũng duy trì tục nộp gạch xin dâu như vậy. Ngày ấy, đường đất khi mưa dễ bị lầy lội, trơn trượt nên người trong làng đã nghĩ ra lệ nộp cheo bằng gạch. Nhà trai muốn cưới cô gái của làng thì phải có lễ xin dâu bằng gạch, để đường làng ngõ xóm nơi cô dâu ở có cơ hội được thay da đổi thịt. Số gạch nộp gạch cheo cho làng thường là 200 viên gạch đỏ. Nhà rể nào có điều kiện thì lát gạch nong đôi, còn không thì lát một hàng thôi cũng đã là tươm lắm. Người cùng làng lấy nhau thì số gạch phải nộp ít hơn rể từ làng khác tới. Làng này còn so với làng kia xem làng nào lát gạch nhiều hơn và đẹp hơn, nên những con đường làng thời ấy cứ thi nhau phủ đầy gạch đỏ. Lệ nộp gạch chéo mang ý nghĩa phục vụ lợi ích chung và hơn hết là thể hiện lòng biết ơn của người con trai đối với cha mẹ, chòm xóm nơi người con gái mình lấy làm vợ. Ở nhiều làng quê hiện nay vẫn còn những con đường lát bằng gạch nộp cheo, gợi nhắc về một tục lệ xưa với bao hồi ức thật đẹp. Và như vậy, làng lúc này đã trở thành biểu tượng của lòng ân nghĩa.

Người ta bảo, văn hóa là con đường. Đường không chỉ đơn thuần là lối đi mà đã trở thành biểu tượng, phong tục tập quán đặc trưng của mỗi vùng miền. Đường sinh ra để đưa con người đến những nơi cần đến, và hơn thế, đưa ta bước tới với những giấc mơ đẹp đẽ ngoài kia. Lối đi đi mãi sẽ thành đường và mỗi người lại tạo nên con đường trong tâm trí theo cách của riêng mình. Có ai không có kỷ niệm với con ngõ, con đường nơi mình sinh ra và lớn lên. Ngày nào cũng đi, cũng chạy nhảy, chơi đùa trên con đường, con ngõ ấy… mà mãi sau này ta mới nhận ra nó quan trọng, gắn bó sâu sắc với ta biết nhường nào.

Đường quê nhỏ thôi nên người qua lại có dịp hàn huyên, đùa trêu nhau rộn vui. Ngõ quê gần, nhà nọ ới sang nhà kia, xin hay vay chút gì thiếu, cũng thật tiện. Đường bận rộn chở gốm, đường vấn vít rơm rạ, đường thơm lừng nếp nương, đường xôn xao hương cốm… Những con đường nắng rải rực rỡ khi hạ về, ngập lá khi thu sang. Tháng Ba đỏ ối hoa gạo, tháng Năm ôm ấp rơm vàng, tháng Bảy ngợp ngời phượng cháy, tháng Chín cúc nở xòe bung. Khi đông qua, con đường như dài ra, trầm mặc thủ thỉ cùng những đôi chân đang co ro bước trong tiết trời giá lạnh. Đường hun hút nỗi buồn với những tâm hồn mong manh, đường hoài niệm mơ hồ với những nỗi niềm giấu kín…

Và rồi xuân tới, mang theo hơi ấm của sum họp và yêu thương, đường như bừng thức dậy sau một giấc ngủ đông dài. Những cụm dương xỉ xanh mướt trổ ra từ góc tường rêu thẫm tháng năm. Những viên gạch xưa cũ bỗng tìm thấy mình của ngày nào còn thơm nồng vôi vữa. Đá sỏi hân hoan, cỏ cây reo ca đón Tết, đón theo niềm vui và hy vọng mơ ước ngập tràn. Đường dang tay ôm những người con xa quê trở về và ai cũng thấy hân hoan trẻ lại giữa non tươi của đất trời vừa thay áo mới. Cuối năm, làng xóm vác đào ngó qua nhà nhau khoe mua được cành đào đẹp. Thược dược, lay ơn cùng violet nở bung chào đón Xuân về trong rộn rã. Quất vàng lúc lỉu rung rinh theo xe máy ai về nhà trưng Tết. Lá dong, lạt mềm, thịt lợn, đậu xanh, gạo nếp… nhộn nhịp bày biện trong sân chờ tay người gói. Có tiếng giã giò vẳng ra từ ngõ nhỏ, tiếng dội nước xuống chậu thau rộn vang và cả tiếng tíu tít của lũ trẻ nô đùa nơi sân đình yên ả…

Trời lành lạnh và có nắng nhẹ. Nắng đầu xuân không gắt, chỉ hửng lên dìu dịu, đủ tắm cho mầm cây hé nụ, rọi lấp lánh những viên đá đang nằm thênh thang trên đường quê. Cứ thế, đường gần gũi, đường thân thuộc và đường tươi mới, cần mẫn đưa ta đi qua bốn mùa bằng sự kiên định bền bỉ. Con đường, nơi bước chân ta qua không biết bao lần, vậy mà lắm khi ta lơ đãng. Chỉ đến khi xa nó, rồi lại được quay về sau bao thăng trầm trải nghiệm, mới nhận ra con đường quen thuộc ấy có ý nghĩa với ta biết nhường nào.

Đường làng ngõ xóm vẫn yên ả, lặng lẽ như muôn đời, đón ta bằng sự bao dung thân thuộc. Khi hụt hẫng cô đơn, đường nâng bước ta. Khi sợ hãi chênh vênh, đường an ủi ta… Trên con đường nồng nàn mùi đất, thênh thang mùi rơm rạ, hồn nhiên hương hoa cỏ… ta đã nếm trải đủ buồn vui thấm đẫm và đã sống một đời sống đích thực. Đường quê cứ giản dị, thuần hậu, đơn sơ… mà thành nỗi nhớ, thành niềm suy tưởng của những người con đi xa. Rồi luôn hiện hữu, trở đi trở lại trong nỗi nhớ một tiếng quê hương thân thương, dịu ngọt. Và khi đó, lối đi là lối về!

(Bài của Winlinh đăng trên Heritage số tháng 3/2025).